TANIKLARIYLA TARAMA SÖZLÜĞÜ’NDE YER-YÖN KAVRAM ALANIYLA İLGİLİ SÖZLERLE OLUŞAN DEYİMLEŞMİŞ BİRLEŞİK FİİLLER

Authors : Yeter TORUN ÖĞRETMEN

Pages : 200-215

Doi:10.33692/avrasyad.836106

View : 14 | Download : 9

Publication Date : 2020-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Bireyin zihinsel düzlemindeki önemli kavramlardan bir de yer-yön kavramıdır. Her dilde olduğu gibi Türkçenin sözvarlığında da yer-yön kavram alanına yönelik birçok sözcükle karşılaşılır. Yer-yön sözcükleri, Türkçenin ilk yazılı kaynaklarından itibaren geniş bir kullanım alanı bulan sözleridir. Dilde çok kullanılan sözlere kalıplaşmalar içinde daha sık rastlanır. Kalıplaşma ile ortaya çıkan deyimlerde de yer-yön sözleri sık kullanılan sözlerdendir. Yer-yön sözcüğü + fiil birliktelik kullanımından oluşan öbekler, anlam değişimlerine bağlı olarak birleşik fiil formu kazanabilmektedir. Bu çalışmada Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde yer-yön sözcüğü + fiil birlikteliğinden oluşan deyimleşmiş birleşik fiiller üzerinde durulmuştur. Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde aşağı-yukarı, ön-arka, karşı-yan, ileri-geri, iç-dış, sağ-sol karşıtlarıyla ilgili sözcükler, deyimleşmiş birleşik fiiller oluşturmuştur. Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde aşağıyukarı ve karşı-yan kavramlarıyla ilgili sözcüklerle oluşan deyimleşmiş birleşik fiillere daha sık rastlanmıştır. Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde yer-yön sözlerinin kullanıldığı deyimleşmiş birleşik fiiller anlam açısından “alçakgönüllülük, değersizlik, güçlük / zorluk, utanma / mahcubiyet, itibar / büyüklük / yücelik /üstünlük / güç, büyüklenme / kibir, ısrar / kararlılık, bırakma-vazgeçme- erteleme, engel / karşı koyma / direnç gösterme, seçim yapma, kaçınma / tarafsızlık, fırsat, destek / birliktelik / kazanç, hastalık, acı, heyecan, bunalım / sıkıntı, karamsarlık / ümitsizlik, açığa vurma, sınır tanımazlık, yoksunluk, doğruluk / sağlık, terslik” gibi farklı anlamlar ifade edebilmektedir. Sonuç olarak Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde yer-yön sözleriyle oluşan birleşik fiiller, gerek birliktelik kullanımları gerekse anlam özellikleri açısından zengin bir görünüm sergilemektedir
Keywords : Eski Anadolu Türkçesi, Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, Yer Yön Kavramı,