GELENEKSEL KIRSAL YERLEŞİMLERDE SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞİMİN MEKÂNA YANSIMALARI: MALATYA/DARENDE GÜNPINAR YERLEŞİMİ ÖRNEĞİ

Authors : Nihal Arda AKYILDIZ

Pages : 84-99

Doi:10.33692/avrasyad.1035628

View : 20 | Download : 10

Publication Date : 2021-12-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Geçmişten günümüze modernleşme ve sanayileşmeyle başlayan kentsel alanlardaki yer değiştirme kadar, farklı nedenlerle kırsal alanlarda yaşadığı yerleşimi istemli veya zorunlu olarak terk etme, göç etme olgusu da yaşanmıştır. Kırsal alanlardan kentlere göç hareketi - özellikle sanayileşme sürecinde- yeni boyutlar kazanmıştır. Sosyal ve ekonomik yaşam şartlarını yükseltme gerekçesiyle yapılan kentlere göç veya kırsal yerleşim alanlarının terk edilmesi kadar, çeşitli dönemlerde yaşanan tehcirler de toplumsal ve kültürel değerleri oldukça önemli bir biçimde etkilemiştir. Göç, terk, mübadele ve tehcir gibi nedenlerle yaşanan değişim süreçleri; göç alan ve veren bölgedeki insanları, ilişkileri, bölgeye has kültürel değerleri, yaşam çevrelerini ve mekânsal tüm değerleri de önemli değişimlere uğratmıştır. Çeşitli sebeplerle yer değiştiren ya da değiştirmek zorunda kalan bireyler, gittikleri her coğrafyada yeniden var olma ve yeniden sosyo-kültürel yapısını yaşatabilme çabasına girmiştir. Yer değiştirmeler sonucunda yeni gereksinimlerle şekillenen bu yaşam çevreleri, özellikle geleneksel kırsal yerleşim alanlarındaki değerleri ve kültürel bütünlüğün varlığını tehlikeye sokmuştur. Kırsal yerleşim alanında kullanıcı terkinden kaynaklı olarak konut yapılarında, ortak etkileşim alanlarında, sokak dokularında, dini ve kültürel yapılarda da önemli eskime, köhneme ve yok oluş olarak nitelendirilebilecek fiziki değişimler yaşanmıştır. Yerleşim alanını terk eden topluluklara ait kültürel miras değerleri, yaşam alışkanlıklarına göre şekillenmiş yerleşim dokuları ve bunları zenginleştiren konut ve dini yapılar kadar; kendilerine has özgün yapı işçilik teknikleri de bölgeye miras bırakılmıştır. Kırsal yerleşim alanlarına sonradan gelen yeni topluluklar, var olan sosyo-kültürel yapı yansımalarını kendi kültür yapılarına, dini ve manevi geleneklerine uymaması gerekçeleri ile terk edebilmişlerdir. Bu değerleri yok sayma referansıyla, kendi kültürel değerlerine göre şekillenen dini, mesken ve kamusal yapılarına uygun olarak kırsal yerleşim alanlarının merkezlerini değiştirerek yeni yapılaşmalara gitmişlerdir. Yeni ihtiyaçlar doğrultusunda şekillenen tercihler ve kullanım değerleri, var olan kültürel miras değerlerinde de önemli değişimler yaşatmıştır. Geleneksel kırsal çevrenin korunması ve yaşatılması, değerlerin ve kültürel bütünlüğün gelecek nesillere aktarılması açısından önem arz etmektedir. Bu bağlamda çalışma alanı olarak Ermeni tehciri nedeniyle zorunlu göç sonrası önemli sosyokültürel değişimlere uğrayan Malatya İli Darende İlçesinin Günpınar yerleşim bölgesi seçilmiştir. Günpınar ile ilgili literatür incelendiğinde, yerleşim hakkında oldukça az bilginin bulunduğu; tehcir nedeniyle yaşananlarla ilgili olarak da detaylı bir çalışmanın yapılmadığı görülmüştür. Bu nedenle konu hakkında bilgiler almak üzere Günpınar yerleşim alanında yaşayan kişilerle yapılan söyleşilerde; aynı zamanda yerinde gözlemlerle göçlerin yaşandığı süreçle birlikte yerleşme süreci ve o zamandan bugüne kadar gerçekleşen sosyal, kültürel ve mekânsal dönüşümler analiz edilmiştir. Çalışma, elde edilen veriler, alan araştırmaları ve yerleşim alanıyla ilgili ulaşılabilen literatür ile de desteklenmiştir. Bu anlamda Malatya Günpınar yerleşim alanında yaşanan göç, terk ve mübadele gibi nüfus yer değişimleri sonrasında, bölgenin sahip olduğu sosyo-kültürel ve mekânsal yapılarının yeni gereksinimler sonrasında uğradığı değişimlerin tespiti hedeflenmektedir.
Keywords : Kırsal yerleşim alanları, Göç, Tehcir, Sosyo kültürel değişimler