TARİHÎ TÜRK LEHÇELERİNDE SÖZCÜK EŞDEĞERLİ EKLER

Authors : Ebru GÜVENEN

Pages : 408-439

Doi:10.33692/avrasyad.1035736

View : 21 | Download : 13

Publication Date : 2021-12-20

Article Type : Review Paper

Abstract :Eklemeli diller için ekler, anlamlı morfolojik unsurlar olan kökler kadar önemli bir yere sahiptir. Tek başlarına anlamları olmayan, sözcükler kadar hızlı ve kolay türetilemeyen eklerin bir kısmı, yeni sözlüksel unsurlar türetirken diğer kısmı sözcükler arasında bağ kurmakta ve/veya cümleyi çeşitli açılardan tamamlamaktadır. Diğer bir deyişle ekler, eklendikleri sözcükte veya görev aldıkları söz grubu/cümle içinde anlam kazanmaktadır. Eklemeli dillerin önde gelen temsilcilerinden olan Türkçe, eldeki en eski yazılı eserlerinden bugüne kadar gerek yeni sözcük türetme gerekse anlamlı, tam ve etkili cümle kurma bakımından eklerle ilgili kuralları oturmuş bir sisteme sahiptir. Türkçenin tarihî dönemlerinde eklerin, -özellikle- cümle içerisinde ortaya çıkan işlevleri, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Bu kapsamda Köktürkçeden Osmanlı Türkçesine kadar yazıya geçirilen bütün tarihî dönemlere ait eserler incelenmiş, sözcük işlevi bulunanlar tespit edilmiştir. Eklerin taşıdıkları sözcük anlamlarının, Türkçenin tarihî dönemlerindeki kullanımının yaygın olup olmadığını belirleyebilmek adına eser çeşitliliğine önem verilmiştir. Elde edilen bulgular, “Sözcük Eşdeğerli Yapım Ekleri” ve “Sözcük Eşdeğerli Çekim Ekleri” olarak iki başlık altında değerlendirilmiştir. Bugün hâlâ ekleşme süreci devam eden bazı sözcükler, sözcük ve ek şeklinde ikili kullanım örneği sergilemektedir. Bu örnekler ve literatürdeki çalışmalar, Türkçede eklerin en azından bir bölümünün sözcüklere dayandığını göstermektedir. Bu bağlamda çalışmayla bir taraftan eklerin sözcük işlevlerindeki zenginlikleri gözler önüne serilirken diğer taraftan kökeninin bir sözcük olup olmadığı hakkında kesin bilgi bulunmayanlar üzerine dikkat çekmek amaçlanmaktadır.
Keywords : Tarihî Türk Lehçeleri, söz varlığı, sözcük eşdeğerli ekler