“İletişimsel İstinsah Faaliyeti” ve “Müstensih Performansı”: Nâyî Mustafa Kevserî Efendi Özelinde

Authors : Zeynep USTA

Pages : 694-710

Doi:10.33692/avrasyad.1257948

View : 48 | Download : 37

Publication Date : 2023-06-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Demetrius Cantemir insert ignore into journalissuearticles values(1673-1723); tarafından 18. yüzyıl başlarında yazımı tamamlanan Kitabu‘ilmi’l-mûsıki ‘alâ vechi’l-hurûfât insert ignore into journalissuearticles values(Kantemiroğlu Edvârı);, Osmanlı/Türk Musikisi’yle insert ignore into journalissuearticles values(O/TM); ilgili nazari bilgiler ihtiva etmekle birlikte, dönemin saz musikisi repertuarından büyük bir kısmını, Cantemir\`in kendi icadı olan nota yazısıyla kaleme aldığı bir kaynaktır. Edvâr’ın içerdiği nota koleksiyonunun büyük bir kısmının istinsah edildiği iki kaynağa ulaşılabilmiştir: Edvâr Tahran ve Kevserî Mecmû‘ası. Her ikisi de 18. yüzyılın ilk yarısı içinde kaleme alınmış olan bu el yazmaları, çok sayıda O/TM eserinin notaya aktarımı bağlamında, Osmanlı istinsah geleneğinin bilinen en eski örneklerindendir. Çalışmada, bu kaynaklardan Kevserî Mecmû‘ası’na istinsah edilen nota metinlerinde mevcut birtakım çeşitlenmeleri, Mecmû‘a’nın yazarı Nâyî Mustafa Kevserî Efendi’nin “performansı”yla ilişkilendiren ve Kevserî’nin “iletişimsel bir istinsah faaliyeti” içinde olduğunu öne süren “kuramsal çerçeve” ana hatlarıyla sunulacaktır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Öncelikle O/TM’ye dair, 17. yüzyıl ve 18. yüzyılın ilk yarısından günümüze ulaşabilmiş nota koleksiyonları ve Kevserî Mecmû‘ası hakkında kısaca bilgi verilecektir. Daha sonra, Kevserî Mecmû‘ası’nda mevcut müstensih kaynaklı çeşitlenmelerin değerlendirilmesine yönelik halkbilimsel bir yaklaşım tanıtılacak ve gelenekte yetkinliği olan bir müstensihin “iletişimsel istinsah faaliyeti”nin mahiyeti hakkında oluşturulan “kuramsal çerçeve” hakkında bilgi verilecektir. Çerçevenin oluşturulmasında, 20. yüzyıl sonlarında ortaya konulan ve Performans Teorisi’nin yazılı aktarımlar üzerinde uygulamasının bir örneğini teşkil eden müstensih performansı yaklaşımı temel alınmıştır. Son olarak, Kevserî’nin müstensihlik performansını motive eden faktörler üzerinde durulacak, performans gösterdiği bağlamın, iletişimde bulunduğu hedef kitlenin ve performansının mahiyeti konuları kısaca ele alınacaktır. Çalışma, sözlülüğün/işitselliğin ağırlıklı olduğu geleneksel kültür bağlamlarında gerçekleşen istinsah faaliyetlerine odaklı Türk Halkbilimi araştırmalarına yeni bir bakış açısı sunmaktadır. Bu yaklaşım, geleneğe aşina bir müstensihin, sözlü/işitsel ve yazılı bağlamlar arasında kalan düşünme biçimlerinin ve istinsah ettiği metnin arka planındaki durumun anlaşılmasına imkân sağlayacaktır.
Keywords : Kevseri Mecmuası, Kantemiroğlu Edvarı, Performans Teorisi, Müstensih Performansı, müstensih, istinsah, Türk Müziği