ESKİ TÜRKÇE’DEN DERLEME SÖZLÜĞÜNE BİR KATKI: DÜNÜR DÜŞÜK

Authors : Naciye Karahan

Pages : 476-485

Doi:10.33692/avrasyad.1557206

View : 52 | Download : 37

Publication Date : 2024-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Dil, tarihî metinlerden bu güne kadar çeşitli sebeplerden dolayı değişen ve gelişen bir yapıya sahiptir. Söz konusu değişim Anadolu ağızlarında yavaş olurken, ölçünlü dilde çok daha hızlıdır. Anadolu ağızları ve Türkiye Türkçesinde kullanılan birçok kelimenin yapısı, miladın ilk yıllarında atalarımız tarafından taşa yazılan büyük küçük pek çok yazıtın 19. yüzyılın sonlarında tespit edilmesiyle aydınlığa kavuşmuştur. Eski Türkçe’de kullanılan kelimeleri, yapılan çalışmalarda geçen kelimelerle karşılaştırdığımızda bazılarının ses, şekil ve anlam yönünden varlığını yüzyıllardır koruduğunu görmekteyiz. Eski Türkçe’de kullanılan kelimeleri tarihî metinler dışında tespit edebildiğimiz en önemli çalışma ise 20. yüzyılda Türkiye’nin birçok bölgesinin söz varlığını derlemek amacıyla Türk Dil Kurumu’nun başlatmış olduğu halk ağzından söz derleme seferberliğinin bir sonucu olarak hazırlanan Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğüdür. Bu sözlük, birçok eksiğine rağmen Anadolu ağızlarının söz varlığı konusunda ana kaynak olma özelliğini kaybetmemiştir. Bu makalede Eski Türkçe’nin yazılı metinlerinden Orhun Yazıtları (Kül Tigin ve Bilge Kağan) ile Uygur dönemine ait Maitrisimit, Daśakarmapathāvadānamālā, Vimalakīrtinirdeśa-Sūtra, Sekiz Yükmek Yaruk ve Kalyāṇaṃkara ve Pāpaṃkara gibi eserlerde geçip Türkiye Türkçesi’nin yazı dilinde bulunmayan ancak Anadolu ağızlarında yaşayan bir kelimenin Türk dilinin en eski metinlerinden yola çıkılarak bugünkü Anadolu ağızlarındaki kullanımı ele alınacaktır. Mümkün olduğu kadar bu kelimenin tarihî gelişimi üzerinde durulacak ve bu konuda çalışma yapmış araştırmacıların görüşlerine yer verilecektir. Ayrıca ele alınan kelimenin yukarıda adlarını saydığımız eserlerde geçtiği şekilde kullanımı da ortaya konulacaktır. Tespitimizde Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü ve bazı ağız araştırmaları çalışmalarından yararlanılacaktır.
Keywords : Eski Türkçe, Eski Uygur Türkçesi, Anadolu ağızları, Orhun Yazıtları, Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü.