Türkiye’nin Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde Cumhuriyet Halk Partisi ve Esnaf Teşekkülleri: 1946-1950

Authors : Ahmet MAKAL

Pages : 611-646

View : 29 | Download : 9

Publication Date : 2016-01-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkiye’nin çok partili siyasal yaşama geçiş yılı olan 1946 yılı ile Demokrat Parti’nin iktidara geldiği 1950 yılı arasındaki dönem, iktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi’nin yeni oluşan siyasal rekabet koşullarında, değişik toplum kesimleri ile yeni ilişkilere yönelmek zorunda kaldığı bir dönemdir. Bu dönemde Parti bir taraftan bu kesimlerin sorunlarına ilgi göstermeye çalışırken, diğer taraftan da onları kendi kontrolündeki mesleki teşekküllerde örgütlemeye çalışmakta ya da mevcut teşekkülleri kontrol altına almaya çalışmaktadır. Bu dönemde CHP, gerek 1947 tarihli ve 5018 sayılı Sendikalar Kanunu’nun sağladığı hukuksal çerçevede, gerekse onu aşan değişik kanallarla işçi sendikalarını ve emek evrenini kontrol etmeye yönelirken; Parti’nin kontrol altına almaya çalıştığı diğer önemli bir toplumsal kesim ise esnaf ve onu temsil eden teşekküller olmaktadır. CHP tarihi, daha önceki dönemler itibariyle de esnaf kesiminin Parti kontrolünde örgütlenmesini amaçlayan girişimlere yabancı değildi. 1930’lardan başlayarak bu doğrultuda çalışmalar yapılmış, bu çerçevede 1934 yılında da korporatif izler taşıyan İzmir İşçi ve Esnaf Kurumları Birliği deneyimi yaşanmıştı. Çok partili siyasal yaşama geçişi izleyen dönemde ise bu defa yeni siyasal rekabet koşullarında işçi ve esnafı Parti kontrolüne alma düşüncesi tekrar ön plana çıkarken, CHP bu yöndeki uygulamalar yanında, bunun hukuksal altyapısını oluşturmaya çalışmaktadır. İşçi kesimi için Sendikalar Kanunu’nu çıkartarak, emek evrenini kontrolde bu yasanın getirdiği olanakları kullanan CHP, esnaf kesimini de 1949 yılında çıkarılan 5373 sayılı Esnaf Dernekleri ve Esnaf Birlikleri Kanunu ile siyasal iktidarın kontrolü altına almayı amaçlamaktadır. Parti içinde ise Sosyal İşler ve Ekonomi Bürosu III. Büro bunun organizasyonel aracını oluşturmakta, CHP bu büro aracılığıyla akçalı konular da dâhil olmak üzere her türlü olanağı kullanarak işçi ve esnaf örgütlenmelerini güdümü altına almaya çalışmaktadır. Çalışmamızda, Türkiye toplumsal tarihi açısından son derecede önemli olan ama üzerinde yeterli ölçüde çalışılmamış olan bu konu, özgün arşiv belgeleri aracılığıyla incelenmektedir
Keywords : Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti, esnaf, esnaf teşekkülleri, işçi sendikaları, çok partili yaşama geçiş süreci