Karahanlı Türkçesinde İstem Id- Fiili

Authors : Özge Eker Kavalçalan

Pages : 191-213

Doi:10.54316/dilarastirmalari.1309513

View : 164 | Download : 183

Publication Date : 2023-11-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada Karahanlı Türkçesi dönemine ait Dîvânu Lügâti’t Türk, Kutadgu Bilig, Atebetü’l Hakayık, Divân-ı Hikmet, TİEM 73 ve Rylands Kur’ân Tercümesinde geçen ıd-~ıy- fiilinin yönettiği hâl eklerinin oluşturduğu istem çerçeveleri sözdizimsel bağlamda incelenecektir. Id-/ ıy- fiili örneklerine Divân-ı Hikmet’te rastlanmamıştır. Atebetü’l Hakâyık’ta çok sınırlı olmakla birlikte örnekler çoğunlukla Kutadgu Bilig’den ve Karahanlı Türkçesi Kurân tercümelerinden derlenmiştir. Karahanlı Türkçesi dönemindeki ıd- fiilinin art zamanlı istem görünümlerinin betimlenmesi, belli bir dönemde hâl eklerinin fiillerle kurduğu bağlantıları aktarmak adına önemli olacaktır. Id- fiilinin söz diziminde yalın, belirtme, ilgi, ayrılma, bulunma ve yön gösterme hâl ekleriyle ne ölçüde gramatikal bağlantı kurduğu metin merkezli aktarılacaktır. Çalışmanın sınırlarına sadece ıd- fiili dahil edilmiştir. Başta TİEM 73 ve Rylands Kurân tercümeleri olmak üzere ıd- fiilinin yer aldığı yan cümleler, birleşik fiiller, edilgen ve olumsuz yapılarının istem çerçeveleri başka çalışmaların konusu olarak bırakılmıştır. Bu bağlamda ıd- fiilinin Karahanlı Türkçesi dönemi metinlerinde hâl ekleriyle bağlantı kurduğu morfolojik ve gramatikal kategoriler, yer aldığı söz dizim/ cümle yapıları içerisinde betimlenecektir.
Keywords : Dîvânu Lügâti\'t Türk, Kutadgu Bilig, Atebetü\'l Hakayık, Divân ı Hikmet, TİEM 73, Rylands Kur\'ân Tercümesi, Id Fiili, İstem