Bilim Tarihi Perspektifinden ‘Yedi İklim’ Nazariyesi ve Kültür ve Edebiyatımızdaki Yansımaları

Authors : Melike GÖKCAN

Pages : 127-150

Doi:10.32704/erdem.749088

View : 10 | Download : 9

Publication Date : 2020-06-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Aristoteles’in Fizik, Kosmos ve Meteorologica gibi eserleri defalarca  tercüme edilmiş olması Yunan felsefe ve bilim okulunun İslam dünyasındaki  etkisini gösterir. Bununla beraber astronomi, dünya ve coğrafya  bilgisinin oluşum ve gelişimi İskenderiye ekolüne ve Batlamyus  insert ignore into journalissuearticles values(Ptolemaios ö. 168? ); kuramlarının çevirileriyle şekillenmiştir. Batlamyus’un ikonografik eserleri “Almagest” ve “Coğrafya Kılavuzu”  dünya merkezli evren tasarımını esas alır. Bu eserler, kozmogoni,  yıldız ve gezegen hareketleri gibi astronomik bilgiler ile yeryüzü  topografyasını ve harita referanslarını sunan zengin kaynaklardır. El-  Mecistî adıyla çevrilen Almagest, İslam dünyasında, bilhassa Halife  Me’mun zamanından itibaren, coğrafyanın temel kaynağı olarak benimsenmiştir.  Eserin, İbn-i Hurdazbih, Ferganî, Muhammed b. Musa  el-Harizmî, Ebûl- Fidâ gibi büyük coğrafya âlimleri tarafından yeniden  değerlendirilip, yer yer değiştirilerek tercüme edildiği görülür.  Yeryüzünün meskûn ve gayr-i meskûn bölgelerine dair çıkarımlar bu  çalışmanın ürünüdür. Bir coğrafi terim olarak “yedi iklim” bu temeller  üzerine kurgulanmış dünya tasarımıdır. Bu kuram, dünyanın meskûn  kısımlarının yedi iklim bölgesine ayrılmasına ve yedi büyük deniz tarafından  çevrilmiş olmasına işaret eder. Söz konusu görüşün kültürel etkileri ise edebiyatımızın coğrafya algısını  şekillendirmiştir. Edebiyat, “mekân” unsuru olmadan düşünülemeyeceği  için, onun coğrafya ile doğrudan ilişkisi vardır. Edebiyatta  coğrafya, “géo-littéraire”, insanın yaşadığı dünyayı anlamlandırmak istemesinin  doğal sonucu olarak günümüzde de konuşulan bir edebiyat  kuramıdır.  Bu çalışmada, bilim tarihi açısından önemli olan söz konusu astronomik  ve coğrafî kuramların kültür ve edebiyatımızdaki yeri ele alınacaktır.  Klasik edebî metinlerin çok katmanlı yapısında bazen gerçek değer,  bazen de sembolik- alegorik bir kalıp olarak değerlendirilen unsurlar,  kavram sözlükleriyle açıklanmaktadır. Son derece zengin kültürel  verileri toplayan bu çalışmaların klavuzluğu şüphesiz çok önemlidir.  Bununla beraber, metinlerin kültürel örüntüsünde yakalanan kavram,  terim ve çeşitli sembolik unsurların pek çoğu, derinde karmaşık köklere  sahiptir. Bu gibi unsurların kökenini multi-disipliner bir okumayla  aramak ve değerlendirmek edebi metinlerin yorumuna boyut katacaktır.  Bu çalışmada, bu çeşit bir okumaya örnek olarak, kültür ve edebiyatımızda  sıkça karşılaşılan bir coğrafi terimin kökenini, gelişim ve dönüşümlerini  izlemek hedeflenmiştir. Bir astro-coğrafya terimi olan ve  gök cisimlerinin yeryüzünün bölümleriyle ilişkilerini açıklayan “yedi  iklim” nazariyesinin kullanımları edebi metinlerde aranacaktır.  Klasik edebi metinlerde “yedi iklim”, çeşitli bağlamlarda bazen bir terim,  bazen sembol, bazen de bir motif olarak karşımıza çıkar. Bu çalışmada,  “yedi iklim” kavramı etrafında teşekkül eden dünya tasarımının  kültür ve edebiyatımıza yansıma biçimleri mesnevi ve divanlardan hareketle  ele alınacaktır.
Keywords : Coğrafya, edebiyat, yedi iklim, Batlamyus