ROL KURAMI AÇISINDAN İRAN’IN I. KARABAĞ SAVAŞI’NDAKİ DIŞ SİYASETİ

Authors : Naseraddin ALIZADEH

Pages : 103-140

View : 17 | Download : 8

Publication Date : 2021-08-30

Article Type : Research Paper

Abstract :İran’ın Eylül 2020’de başlayan 44 günlük İkinci Karabağ Savaşı’ndaki çelişkili rolünü anlamlandırmak için bu ülkenin Mayıs 1994’te biten Birinci Karabağ Savaşı’nda oynadığı tartışmalı ve belirsiz rolünü anlamak gerekmektedir. Bu araştırmada Rol Kuramı kullanılarak İran’ın birinci savaş dönemindeki dış siyaseti ve bunu etkileyen iç sorunları incelenmiştir. Bu doğrultuda özellikle savaş döneminde İran Cumhurbaşkanı olan Rafsancani ve öteki İran siyasetçilerinin anıları ve demeçleri irdelenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre İran’ın kendi kimliğinden ve bölgedeki rolünden olan algısı Karabağ Savaşı, Ermenistan, Azerbaycan ve Rusya’ya karşı siyasetlerini etkilemiştir. Araştırılan tüm örneklerde Ermenistan’ın Rusya’yı tercih ederek İran’la anlaşmalarını uygulamamasına rağmen İran’ın bu ülkeyle olan ilişkileri artmıştır. Öte yandan, Karabağ savaşı döneminde İran ile Azerbaycan ilişkilerini üç döneme ayırabiliriz. Halk Cephesi iktidarından önce, Karabağ Savaşı’nın kendi Türk nüfusu üzerindeki etkisi ve başka ülkelerin bölgedeki müdahalesinden korkan İran arabuluculuk rolünü üstelenmeye çalışmıştır. Yalnız, İran’ın bu rolünü kabullenmeyen Rusya Ermeni müttefiklerini kullanarak Mayıs 1992’de Tahran’da imzalanan anlaşmanın uygulanmasını önlemiştir. Halk Cephesi döneminde Azerbaycan’ın kendisi için yeni bir rol tanımlaması ve İran’da Türk etnik hareketlerinin yayılmaya başlamasıyla iki ülke arasındaki ilişkilerin gerginleşmesi Ermenistan’ın elini güçlendirmiştir. Darbe sonrası iktidarı ele geçiren Haydar Aliyev Halk Cephesi’nin tanımladığı rolden vazgeçtiğini kanıtlamaya çalışarak İran’ın Ermenilere karşı savaşa girmesini istemiştir. Yalnız, Aliyev’in sözlerine güvenmeyen İran Ermenistan’la olan ilişkilerini sürdürerek Azerbaycan’a kısıtlı askeri eğitim, siyasi ve mali yardım sağlamıştır.
Keywords : Karabağ Savaşı, Rol Kuramı, Etnik Hareketler, İdeoloji, Pragmatizm