Eudokia’daki Surp Hovagim ve Surp Anna Manastırı Geleneğinde Ötekilerin İzleri

Authors : Ayça Elalmış

Pages : 37-66

Doi:10.37697/eskiyeni.1565786

View : 78 | Download : 58

Publication Date : 2025-03-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Dönemi’nde Ermeni Apostolik Kilisesi hiyerarşisinde Eparkhia Eudokia’nın merkezi olan Surp Hovagim ve Surp Anna Manastırı’nın geleneğine göre manastırın kurucuları Surp Tateos, Surp Partoğimeos ve Surp Antreas adlı havarilerdir. Manastırın Surp Antreas tarafından kurulmuş olması, onun öncesinde bir Rum (Yunan) kuruluşu olma ihtimalini akla getirmektedir, çünkü Ermenilerde Surp Tateos ve Surp Partoğimeos’un sahip olduğu vasıf ile Rumlarda Surp Antreas’ın sahip olduğu vasıf aynıdır. Bu makalenin konusu, Ermeni manastırının geleneğinde manastırın kuruluşuna dair anlatının neden öteki toplum olan Rumlardan izler taşıdığıdır. Makalenin amacı ise gerçek gerçeklikten izler taşıyan tasarlanmış gerçeklik olarak ele alınacak kuruluş anlatısında neden böyle bir bağ olduğu sorusunu analiz etmektir. Eudokia’daki bu manastırın kuruluş anlatılarında söz edilen etnik grupların kimlik unsurlarının analizinde Max Weber, Everett Cherrington Hughes ve Fredrik Barth’ın etnik grup tanımları temel alınmakta; bu tanımlara ek olarak kolektif siyasal eylem sonucu ortaya çıkan etnik grubun ötekini tanımlayıp kendi tanımının sınırlarını oluşturduktan sonra etnik kimlik unsurlarının bir kısmını doğrudan kendisini oluşturan gruplardan aldığı, bir kısmının ise tasarlandığı kuramı ortaya atılmaktadır. Eudokia\\\'daki grupları daha iyi tanımlayabilmek için Surp Hovagim ve Surp Anna Manastırı\\\'nın bulunduğu bölgenin antik dönemden bu yana idari ve dini sınırları incelenmiş; özellikle Rum Ortodoks Kilisesi ve Ermeni Apostolik Kilisesi\\\'nin kent hiyerarşilerindeki yeri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Manastır geleneğinin ötekinden izler taşıyabilmesi için kimlik unsurlarından en az birinin ortak olması gerektiği tezinden hareketle, bu sınırlar içerisindeki Surp Hovagim ve Surp Anna Manastırı\\\'nın kuruluş anlatısında, etnik kökenini ve dini inancını Rum Ortodokslardan, dilini ise öteki olarak tanımladığı Ermenilerden alan Hay-Horomlar olarak adlandırılan grubun önemli bir rol oynamış olması kuvvetle muhtemeldir. Bu görüşün en önemli kanıtı, bu manastırın muhtemelen eskiden bağlı olduğu Rum manastırının bulunduğu Geksi\\\'de Ermenilerin yaşadığının belirtilmesidir. Anlatı tasarlanırken ortak atalar inancı da etkili olmuştur. Surp Hovagim ve Surp Anna Manastırı\\\'nın Rumlar ve Ermeniler arasında el değiştirmesiyle ilgili olarak Arşag Alboyacıyan, bunun en erken XI. veya XII. yüzyılda, Dânişmend veya Selçuklu Sultanı\\\'nın izniyle gerçekleşmiş olabileceğini öne sürer. Gelenekteki bu anlatıya bakılırsa, Dânişmendliler veya Selçuklular öteki olsa bile, Ermeniler muhtemelen onlarla kendilerini ayıran sınırları net bir şekilde belirlememişlerdir.
Keywords : Din Sosyolojisi, Eudokia, Etnik Kimlik Unsurları, Hay-Horomlar, Dânişmendliler, Öteki