Divan Şiirinde Toprak ve Toprakla İlgili Unsurların Kullanımı

Authors : Hdilek BATİSLAM

Pages : 457-470

Doi:10.22559/folklor.1013

View : 15 | Download : 15

Publication Date : 2019-08-01

Article Type : Research Paper

Abstract :‘Anâsır-ı erba’anın bir parçası olan toprak ve toprakla ilgili unsurlar divan şiirinde kullanılırken, bu şiirin yapısı gereği, çoğu zaman gerçek anlamlardan ziyade mecazi anlamların ön planda olduğu görülür. Toprakla eş ya da yakın anlamlı olarak kabul edilen kelimeler arasında divan şiirinde en çok yer verilenlerin “hâk, gerd ve gubâr” olduğu söylenebilir. Özellikle sıkça karşılaşılan “hâk-i pây” tamlamasıyla genellikle sevgilinin ayağının toprağı ifade edilir. Çok kıymetli olan bu topraktan âşık gözüne sürme yapar. Toprakla divan şiirinin geleneksel tipleri “âşık-sevgili-rakip” arasında da çeşitli yönlerden ilgi kurulmuştur. Acımasız sevgili karşısında âşık, toprak olup ölmek üzeredir. Sevgilinin yüceliği, büyüklüğü anlatılırken topraktan yararlanılmıştır. Âşık kendisi yerine rakibin ölüp toprak olmasını ister. Divan şairleri şiirlerinde, geleneksel tiplerle ilgili örneklerin dışında toprağın ‘anâsır-ı erba‘a arasındaki, din ve tasavvuftaki yerini ortaya koyan örneklere, toprakla ilgili atasözleri ve deyimlere, inanışlara ve topraktan yapılan nesnelere de çeşitli vesilelerle yer vermişlerdir. Makalemizde önce divan şiirinde toprakla ilgili unsurların kullanımına genel olarak değinip toprağın divan şiirindeki yerini, farklı yüzyıllara ait divan şairlerinin divanlarından seçtiğimiz örnek beyitlerle ortaya koymaya çalışacağız.
Keywords : toprak, hâk, gubâr, divan şiiri