1960-1970’lerin Azerbaycan Nesrinde Edebi Eleştirideki Yaratıcı Sorunları

Authors : Terane Turan RAHİMLİ

Pages : 1069-1084

Doi:10.22559/folklor.2273

View : 17 | Download : 12

Publication Date : 2022-11-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu araştırmada Azerbaycan edebiyatının önemli inkişaf merhalelerinden sayılan, “yeni nesir” hadisesi ile tarihe geçen 1960-70’li yıllar nesrinin edebi tenkitte değerlendirilmesi istikametleri konu edilmektedir. Bu merhalenin nesrinin Azerbaycan edebiyatı tarihindeki yerini belirlemekte edebi tenkit önemli roller üstlenmiştir. Fakat tenkit 1960-70’li yıllar nesrini iki farklı sosyo-politik durumda – Sovyet dönemi ve bağımsızlık yıllarında farklı ideolojilerin tesiri altında değerlendirdiğinden onun birçok fikir ve kanaatleri ciddi müzakerelere, tartışmalara sebebiyet vermiştir. Bu amaç doğrultusunda makalede söz konusu yılların nesir eserleri ile edebi tenkidin ilişkisini, gelişim sürecini bir bütün olarak edebiyat ve zaman bağlamında izlemiş, nesrin merhalelerinin edebi tenkitte teorik açıdan derki, onun esas problemleri – tarihsellik ve çağdaşlık, kahraman, janr, tür, üslup, süje, konu, kompozisyon, dil meselelerine edebi-teorik bakış açısı değerlendirilmiştir. Sovyet dönemi tenkidi ile bağımsızlık dönemi tenkidini karşılaştırmak, İsmayıl Şıhlı’nın “Deli Kür”, İsa Hüseynov’un “Mahşer”, Mirza İbrahimov’un “Pervane” romanları, Ferman Kerimzade’nin “Karlı aşırım” kısa hikâyesi ve diğer eserlerle ilgili farklı fikir ve kanaatlerin bir araya getirilmesi konuya yeni bakış açısından bakmaya imkân tanımıştır. Edebi tenkidin, nesirde tarihsellik ve çağdaşlığa yaklaşımının doğrudan kahraman konteksti ile ilişkisi ispat edilmiştir. Bu değerlendirme zamanı tenkidin kendisinin de önemli ilmi-nazari yeniliklerle zenginleştiği ortaya çıkmıştır. Dönemin en iyi nesir eserlerini değerlendirdiğimiz zaman tenkidin Sovyet bakış açısının etkisinde ortaya çıkan yanlışlarının 1980-90’lı yıllarda ortadan kaldırıldığını, daha doğru ve objektif değerlendirme ölçütleri esasında değerlendirildiğini, millîliğin bu nesrin esas özelliği olarak esaslandırıldığı görülmüştür. Nesrin “düşünen” kahramanları onun mahiyetini yenileyen esas nitelik olarak belirlenmiştir. Sonuç olarak XX. yüzyılın 70’li yıllarından başlayarak milli kimliğe yönelen, nesirle ilgili tahlillerin eksiklerine, yanlışlarını irdeleyen edebi tenkidin onları ortadan kaldırması, 1960-70’li yıllar nesrini objektif bilimsel açıdan değerlendirdiği belli olmuştur. 1980’li yıllarda genel olarak edebiyatın basmakalıp kahramanlardan uzaklaşması da bu değerlendirmeden kaynaklanıyordu. Araştırmalarımız sonucunda elde edilen veriler Azerbaycan edebi tenkidinin ve nesrinin gelişim sürecini izlemek ve onun belli merhalelerinin değerlendirmek açısından edebiyat bilimine fayda sağlayacaktır.
Keywords : azerbeycan, nesir, tarihsellik, çağdaşlık, tenkit