SA’DÎ’NİN BOSTAN’INDA BAZI AHLÂKÎ MESAJLAR ve MANTIKSAL İNCELİKLER

Authors : İbrahim EMİROĞLU

Pages : 23-55

View : 16 | Download : 10

Publication Date : 2012-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Sa’di Şirazî, dil, edebiyat, hikmet, siyaset ve ahlak alanlarında Doğu ve Batıda şöhret bulmuş önemli bir şair düşünürdür. Ünlü eseri Bostan’ı, 1257 yılında, dostluğunu kazandığı Salgurlu hükümdarı Ebubekir Zengi’nin adına yazmıştır. Onun hedefinin insanlara dini güzellikleri anlatmak, ahlakî güzellikleri kazandırmak, hak ve adâletin hâkim olduğu bir yapıyı işlemek olduğu anlaşılmaktadır. Sa’di’nin ahlakı, temelini ve izahını dinden alır. İnsan insert ignore into journalissuearticles values(tevazu, hikmet, şecaat, adâlet, merhamet, hilm, tevazu, hoşgörü, çalışma, cömertlik, kanaat, vefa gibi); olumlu ahlaki değerlerde içselleşmeli, olumsuz vasıflardan sıyrılmalıdır. Kötülük, iyiliğin zıddına, olumsuz bir ahlakî değerdir. Haliyle, kötü kişinin de kibirlilik, riyakârlık, kıskançlık, şehvet düşkünlüğü, cimrilik, cahillik gibi birçok olumsuz sıfatları ve özellikleri vardır. Bunlardan sıyrılmak için ciddi bir nefs eğitimi gerekmektedir. Sa’di’nin Bostan’ında siyaset ahlakı önemli yer tutar. Onun siyaset ahlâkında halk esastır. Halkın refahı ve mutluluğunu sağlamak için Sultana çok önemli öğütler verilir. Sa’di, önce nesneyi, fikirleri kıstasa/ölçüye/mihenk taşına vurma yani nesnel ölçü bulma gereğini belirtir, yer yer, doğru, mantıklı ve tutarlı olmaya vurgu yapar; iddiayı delillendirmenin, mantıklı delil getirmenin gereğine ve önemine işaret eder. O, yer yer, teori ile pratiği birleştirir. Bostan’da, mantığın ana ilkelerinden olan sebeplilik ve çeşitli önerme tipleriyle karşılaşılır. Yine aynı eserde çoğu örtük, bir kısmı da şartlı olmak üzere çok sayıda kıyas örnekleri görülür. Bostan’da analojilere ve temsili anlatıma bolca yer verilir. Sözkonusu esere içerik mantığı açısından bakıldığında burhan, cedel, hitabet, şiir ve safsata ile ilgili hayli malzeme bulunur. Aynı kitapta görünüş-gerçek, şekil-mâna ayırımına dikkat etmemek, zann, gaflet, hırs, tamah, kızmak, öfkelenmek yanlışa düşme nedeni olarak gösterilmektedir. Çelişik zan, yanlış neden, popüler olana başvurma gibi yanlışlara örnek olabilecek misaller bulunur. Bostan’da yer alan örneklerden anlaşıldığına göre, insanın yanlışlara karşı korunması için akıllı, uyanık, tedbirli, sabırlı sağlam iradeli ve temyiz gücünün yerinde olması, gerekmektedir. Özeleştiride bulunmak, nefsi eğitmek, uygun olanı yapmak da kişiyi yanlışlara karşı önemli ölçüde koruyacaktır.
Keywords : Sadi, Bostan, ahlak, iyilik, kötülük, mantık, yanlış