BUHARA EDEBÎ MUHİTİNDE TURDI FERÂGÎ VE ŞİİRLERİ

Authors : Hanife GEZER

Pages : 155-190

View : 15 | Download : 5

Publication Date : 2022-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Çağatay Edebiyatı’nın 17-19. yüzyıllar arasındaki dönemi Gerileme ve Çökme dönemi, Klasik Sonrası dönem ya da diğer bir adlandırmayla Özbek Hanlıkları dönemidir. Şibanîlerden sonra siyasi birlik bozulmuş ve Türkistan’da üç hanlık kurulmuştur. Bu dönemde sanat ve edebiyat hanlık saraylarında geliştiği için üç edebî muhit oluşmuştur: Buhara, Hive insert ignore into journalissuearticles values(Harezm); ve Hokand insert ignore into journalissuearticles values(Fergana); edebî muhiti. Hem hanlıklar arasındaki çekişmelerin hem de hanlıkların kendi içinde taht mücadelelerinin olduğu bu karışık dönemde Türk birliğini sağlamaya çalışan hanlar çıksa da bunu başaran olmamıştır. Buhara edebî muhitinde, Hokand ve Hive edebî muhitlerine kıyasla sayı olarak fazla sanatçı, şair yetişmemiş ve edebî sahada dikkat çekici eserler verilmemiştir. Buhara hanlarından Abdülaziz Han ve kardeşi Subhan Kulu Han döneminde yaşayan Turdı, Buhara edebî muhitinin dikkat çeken isimlerindendir. Bu dönemde Hokand ve Hive muhitlerinde aşk, şarap ve zamandan şikâyet gibi konularda pek çok eserler verilirken, Buhara muhitinde Turdı ile güncel ve sosyal sorunların aktarıldığı hiciv yazma geleneğinin başladığını görülür. Turdı, şiirlerinde millî birliğe vurgu yapar ve şiirde ilk defa “Özbekistan” kelimesini kullanır. Özbekistan’da Ebû Reyhan El-Birûnî Şarkşinaslık Enstitüsü Yazma Eserler Kütüphanesi’nde, içerisinde Turdı şiirleri bulunan iki adet el yazması bulunmaktadır. Bu çalışmada Turdı ve hayatı ile ilgili kısa bilgi verildikten sonra Ebû Reyhan El-Birûnî Şarkşinaslık Enstitüsü Yazma Eserler Kütüphanesi’nde 1962/ I numarada kayıtlı Turdı şiirleri, çeviri yazı ile aktarılacaktır. Divan-ı Turdı adıyla kütüphaneye kayıtlı olan bu nüsha, hacim olarak küçük olmasına rağmen Turdı’nın fikirlerini aktarması ve dönemle ilgili sosyal, siyasi bilgiler vermesi açısından kıymetlidir.
Keywords : hanlıklar dönemi Çağatay edebiyatı, Turdı, divan, Buhara edebî muhiti