ESKİ TÜRKÇEDE TÖZ-TÖZLÜG VE BAG-BAGLIG, UGUŞ-UGUŞLUG, YILTIZ-YILTIZLIG ÜZERİNE

Authors : Ülkü Polat

Pages : 81-97

View : 96 | Download : 96

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Eski Türklerde töz önemli bir kavramdır, kaynaklardan edindiğimiz bilgilere göre Moğollardaki “ongun” inancına paralel olduğu kabul edilen “töz”, ataların tasvirlerinin yapılıp saklanması olarak yorumlanır. Sadece ataların ruhunun hatırası için değil aynı zamanda büyük ve ünlü kamların ruhları için yapılan tasvirler de vardır. Çin kaynakları Göktürklerde de benzer uygulamaları “tanrıların tasvirleri” olarak kaydediyor, bazı araştırıcılar ise tözlerin putfetiş oldukları konusunda fikir ileri sürüyorlar. Fakat araştırıcılar Uygurların onları tanrılarının tasvirleri olarak değil, ölen yakınlarını temsilen ve onların anısına yaptıkları, tapınaklarda sakladıkları konusunda birleşiyorlar. Ayrıca Eski Türklerde tuğlarda kullanılan kıl ve tüylerin, sıradan bir canlıya ait olmadığı; bunların Totemist-Animist inanca göre bodunu veya boyu koruduğuna inanılan kutsal bir hayvanın, bir tözün parçası olduğuna ve Türklerce töz kabul edilen kotuz, at, kurt ve bazı kuş türlerinin kuyruk, tüy veya yelelerinin bayrak ve sancağın ana malzemesini oluşturduğuna dair bilgiler de mevcuttur. Bu çalışmada Eski Türklerde töz kavramının dışında kalınarak leksik bir birim olarak “kök, köken, esas, cevher, soy” anlamlı töz sözü ve sinonimleri olan bag, uguş, yıltız ayrıca +lIg, +lUg ekli türevleri üzerinde durulacak, genellikle dönem metinlerinde “töz yıltız, tözlüg yıltızlıg; töz uguş/uguş töz, tözlüg uguşlug” şeklinde ikileme olarak da tanıklanan bu leksik birimlerin kullanım farkları ve kullanım alanları tespit edilip incelenecektir.
Keywords : Eski Türkçe, bag, baglıg, töz, tözlüg, uguş, uguşlug, yıltız, yıltızlıg