Kâtib Çelebi Kalemiyle Mercator Atlası`nda Osmanlı Devleti ve Türkler

Authors : Ahmet ÜSTÜNER

Pages : 1-27

Doi:10.18795/gumusmaviatlas.894146

View : 13 | Download : 11

Publication Date : 2021-04-24

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Devleti’nin 17. yüzyıl tarih-coğrafya yazıcılığında müstesna yeri olan Kâtib Çelebi kaynak olarak kullanmak amacıyla Gerardus Mercator’un meşhur Atlas Minor kısa adıyla bilinen coğrafya-tarih eserini Levâmi’u’n-Nûr fî-Zulmet-i Atlas Minor adıyla şerh-tercüme etmiştir. Söz konusu eser kıtaların genel tasnifine uygun olarak tarihî coğrafyadan bahsetmekte, aynı zamanda Avrupa’dan itibaren bütün dünya hakkında tarihî, coğrafî, siyâsî, hukûkî ve efsanevî bilgiler de içermektedir. Bu bağlamda eserle birlikte bağımsız bölümlerde veya çeşitli konular vesilesiyle perakende cümleler halinde Türk tarihi, coğrafyası, kültürü, siyasî yapısı ve medeniyeti hakkında birtakım bilgiler de Osmanlı Türkçesine aktarılmış bulunmaktadır. Eserin içeriğinde bulunan bilgiler antik dönem kaynakları ile birlikte eserin ilk tam neşrinin yapıldığı 1595 yılına kadar kaleme alınmış eserlerden veya dönem seyyahlarından derlenmiş bilgilerdir. Kâtib Çelebi, eserin bütününde olduğu gibi Türk tarihine dair bilgileri de açıklamış veya derkenarda eleştirmiştir. Ayrıca bazı bölümleri okuyucuya bırakırcasına yorum yapmamak suretiyle aynıyla aktarmıştır. Bu bağlamda 16. yüzyıl Avrupa bilginlerinden Mercator tarafından Türk tarihinin nasıl değerlendirildiğinin ve bunun Kâtib Çelebi tarafından nasıl aktarılıp yer yer eleştirildiğinin ortaya konulması Osmanlı tarihi çalışmaları açısından kıymet taşımaktadır. Makalede gerek Avrupa gerekse Osmanlı tarihi açısından önemli bilgilerin derlenerek akademik camiaya sunulması ve Kâtib Çelebi’nin Atlas Minor’de bulunan Türk tarihi ile ilgili bilgileri eleştirisine yer verilerek kaydedilen bilgilerin güncel kaynaklar ışığında değerlendirilerek kıyaslanması amaçlanmıştır.
Keywords : Levâmiun Nûr, Kâtib Çelebi, Atlas Minor, Turcicum İmperium, Gerardus Mercator, Tartarya