Alevilik Üzerine Bir Saha Çalışması: Muş İli Varto Örneği

Authors : Adem PALABIYIK, Ali Rıza SAVAŞ

Pages : 12-22

Doi:10.33709/ictimaiyat.641212

View : 15 | Download : 8

Publication Date : 2020-05-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Giriş:  Alevilik konusu, ülkemizin gündeminde uzun süredir yaralamaktadır, sosyal meseleler, siyasal meseleler yahut başka toplumsal konularda dahi Alevilik ön planda utulmuş yahut tutulmaya çalışılmıştır. Din üzerinden yapılan vurgularla birlikte Alevilik belirli siyasal amaçlar için de kendisi ile alakalı olamayan muhtevalara dahil edilmiş ve toplumun belki de en zayıf olduğu alanlarda farklı perspektiflerde değerlendirilmiştir. Aleviliğin bu akışkan süreci, özellikle Türkiye toplumunda farklı algıların oluşmasına sebep olmuş ve belirli dönemlerde önemli problemler yaşanmıştır. Alevilik konusu ile alakalı yanlış anlamalar ve Sünni kavramı ile yapılan gereksiz karşılaştırmalar, Aleviliğin ülkemizde de farklı anlamlarda anlaşılmasına sebep olmuştur. Toplumsal bir olgu olarak Aleviliğin varlığı, ülkemiz için her açıdan önemli bir zenginlik kaynağı iken çeşitli negatif durumlardan dolayı farklı yakıştırmaların yapılması meselesinin farklı boyutlara ulaşmasına sebep olmuştur. Aleviliğin siyasal sürece dahil edilmeye çalışılması, bazı siyasal partilerin Alevilik üzerinden çeşitli vurgulamalar yapmaya çalışması, Alevilik kavramının daha sorunlu hale gelmesine sebep olmuştur. Aleviliğin sürekli olarak bir tarafa ait ettirilme çabası zaman zaman alevi vatandaşları da rahatsız etmiş ve Aleviliğin barış, insanlık ve kucaklayıcılık vurguların öne çıkarmak için çaba harcanmaya çalışılmıştır. Aleviliğin kültürel kodlarından önemli bir simge olan saz ve söylenen türkülerin sözleri, Aleviliği daha anlaşılır hale getirmiştir. Alevilik, özellikle bu süreçten sonra ülkemizin birçok bölgesinde benimsenmiş ve Alevilik üzerinden oluşturulmaya çalışılan olumsuz tablo yavaş yavaş değişmiştir. Değişen bu tablo sonucunda özellikle Alevilik kendisini belirli kodlar üzerinden yeniden inşa etmiştir. Alevilik, süreç içinde sahip olduğu birleştiricilik kodu üzerinden kendisini yeniden tanımlaması ve inşa etmesi, Aleviliğin belirli konularda kült haline gelmesine sebep olmuştur. Gelenekleri, söylemleri ve tutumları ile Alevilik, kendisine toplumsal açıdan ciddi ve vazgeçilemez bir karşılık bulmuştur.  Gereç ve Yöntemler:  Varto ile alakalı yaptığımız saha çalışmasında yöntem olarak Nitel yöntem tercih edilmiştir. Nicel olarak fazla sayıya ulaşmada yaşanabilecek problemler gözden geçirilmiş ve risk alınmamıştır. Nitel yöntem ile alakalı bazen tek bir kişiye dahi ulaşılabilirken nicel yöntemde daha genelleyici olduğu böyle bir şans vermemektedir insert ignore into journalissuearticles values( Strauss & Corbin, 2014; Patton, 2005);. Nitel yöntem sayesinde görüşmecilerle daha samimi bir ortam sağlanmıştır. Evren olarak Muş’un Varto ilçe merkezinde ikamet eden on kişi seçilmiştir. Örneklem olarak ise bu evren içinden amaçlı ve kartopu veya zincirleme örnekleme çeşitleri ile seçilmiş 4 erkek 6’da kadın seçilmiştir. Böylece yüzyüze görüşme bize sorularımız ile alakalı gerekli esnekliği sağlamıştır insert ignore into journalissuearticles values( Ekiz, 2009: 127-128; Büyüköztürk ve diğerleri, 2010: 161);. Bu iki tür örneklem çeşidini kullanılmasının sebebi ise içerik açısından taşıdığı niteliklerdir. Özellikle amaçlı örneklem bize tabaka şansı da sunmaktadır. Daha önce belirli olan tabaka üzerine yapılacak çalışma için amaçlı örneklem bu tabaka içine ulaşma şansımızı kolaylaştırmaktadır insert ignore into journalissuearticles values(Kerlinger & Lee, 1999);. Yine amaçlı örneklem modelinde zengin veri elde etme imkanı da bulunmaktadır insert ignore into journalissuearticles values(Flick, 2014);. Kartopu örnekleme modeli ise özellikle kritik durumlarda sorunların çözümü için kullanılabilir, yani örnekleme ulaşamama durumunda çeşitli öneriler sayesinde örneklem sayısı büyüyebilmektedir insert ignore into journalissuearticles values(Creswell, 2013);. Ulaşılacak anahtar kişiler çalışmanın alanını genişletebilir ve görünür olan kişilere ulaşma şansı oluşabilir insert ignore into journalissuearticles values(Denzin & Lincoln, 2008; Bernard [1] , 2011);. Varto’ya yaptığımız çalışma ile alakalı olarak da bu tür bir yöntem izlenmiştir. Ulaşılan anahtar kişiler dedeler ve Alevi toplumu içinde saygın olan kişilerdir. Böylece tahmin edemediğimiz riskler ortadan kalkarak, bu kişiler aracılığı ile örnekleme dahil edilecek diğer bireylere de ulaşılmıştır. Örneklem yöntemleri ile seçilen bireylerin yaş aralığı insert ignore into journalissuearticles values(66-22); yaş aralığı içerisinde değişmektedir. Çalışmaya katılanlardan 4 tanesi erkek 6 tanesi ise kadındır. Ekonomik durumları 1000TL ile 4000 TL arasında değişmektedir. Gelir düzeylerinin 4000 TL civarında olmasının temel nedeni Varto halkının genellikle yurt dışı ile ilişkili olmasından kaynaklandığını ifade etmeliyiz. Varto’da ikamet eden her aileden en az bir birey yurt dışında yaşamaktadır. Çalışmaya katılanlardan 6’sı evli olup 4’ü bekârdır. Çocuk sayısı insert ignore into journalissuearticles values(1-3); arasında değişmektedir. Çalışmanın temel hipotezleri sorular şeklinde ifade edilmiş ve kişiler alfabetik olarak kodlanmıştır. Sorulara verilen cevaplar ise bulguları ortaya koyacak ve böylece nitel yöntem ile başlamış olan çalışmanın veriler sosyolojik bir dil ile analiz edilecektir. [1] Russel Bernard bu tür ifadelerin daha çok antropolojik çalışmalarda kullanılabileceğini ifade etmiştir. Sonuç:  Alevilik kavramına bakıldığı takdirde, geçmişten günümüze çeşitli sorunların yaşandığı, bazı sorunların hala devam ettiği ve bu sorunların çözülmesi için siyasal alandan beklentilerinin olduğunu ifade edebiliriz. Aleviliğin algılanış biçimine dair oluşmuş sorunlara dair öneriler ise genellikle Aleviliğin bir din olmadığı noktasında uzlaşı sağlamaktadır. Aleviliğin, Türkiye’nin siyasal seyir sürecinde karşılaştıkları problemleri çözme biçimi olarak belirli iktidarlara yakınlaşıp belirli iktidarlara da uzak durarak çözümlediği de ortadadır. Bu tutumlar Alevilerin tercihlerinden ziyade siyasal iktidarların önerilerine göre şekillenmiştir. Çeşitli dönemlerde yaşanılan toplumsal olaylar insert ignore into journalissuearticles values(Sivas ve Madımak katliamı, vb.); Alevilik ile Sünnilik arasındaki mesafeyi açmıştır. Sünnilere mal edilen bu olumsuz süreçler, Aleviler içinde ciddi kırılmalara yol açmıştır. Hâlbuki Sünnilik tarihinde asla bu tür olaylar mevcut değildir. Muş-Varto ilçesinde Alevilerle yaptığımız görüşmede en çok dile getirdikleri en önemli başlıklardan İlki Cem evlerinin ibadet yeri olarak görülmesi, bir diğeri ise eğitim sisteminde Alevilik dersinin okullarda verilmesidir fakat bu dersin belirli öğretmenlerin veya dede diye tabir ettikleri kişinin/kişilerin vermesinden yana beyanları olmuştur.    Kaynakça:  Akkır, Ramazan insert ignore into journalissuearticles values(2014); “Siyasal Bir Mesele Olarak Alevilik”, Geçmişten Günümüze Alevilik 1.Uluslar Arası Sempozyumu, Sempozyum Dizisi 6, Bingöl Üniversitesi Yayınları-6, ss, 605-615. Aktay, Y. insert ignore into journalissuearticles values(2006); Türk Dininin sosyolojik İmkanı: İslam Protestanlığı ve Alevilik, İletişim Yayınları. İstanbul. Aktay, Yasin insert ignore into journalissuearticles values(2007); “Sosyo-Kültürel ve Politik Yönleriyle Alevilik Üzerine Notlar”, Milel ve Nihal-İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, sayı:1, ss, 57-76. Arslanoğlu, İbrahim insert ignore into journalissuearticles values(2001); “Alevilik’te Temel İnanç Unsurları Ve Pratikler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, ss, 33-134. Aytaş, Gıyasettin insert ignore into journalissuearticles values(2010); “Alevilik Kavramı Etrafında Bazı Tespit Ve Değerlendirmeler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi  / 56, ss, 17-28. Bayatlı, Necdet Yaşar insert ignore into journalissuearticles values(2010); “Irak’ta Kakailik Ve Bir Kakai Türkmen Şairi Hicri Dede”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi: ss, 69-80. Bernard, H. R. insert ignore into journalissuearticles values(2011);. Research Methods in Anthropology: Qualitative And Quantitative Approaches. New York: Rowman Altamira. Büyüköztürk, ġ., Kılıç, Ç. E.,, Erkan, A.Ö., Karadeniz, ġ. ve Demirel, F. insert ignore into journalissuearticles values(2010);. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. 5. Baskı. Ankara: Pegem Akademi. Cengil, Muhammer insert ignore into journalissuearticles values(2003); “Cem Ayinin Fert ve Toplum Üzerindeki Etkileri”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, sayı:3, ss, 127-141. Coşkun, N. Ç. insert ignore into journalissuearticles values(2014); “Anadolu Alevilerinde Cemler ve Bu Cemlerin Sosyokültürel Hayattaki İşlevleri”, Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Folklor/Edebiyat Dergisi , Cilt: 20, Sayı: 78, ss: 9-28. Creswell, J. W. insert ignore into journalissuearticles values(2013);. Research Design: Qualitative, Quantitative, And Mixed Methods Approaches. New York: Sage. Çelik, Hasan-Balcı, Serkan insert ignore into journalissuearticles values(2016); “Alevî-Kızılbaş-Bektaşi Buyruklarından Hareketle ve Genel Ahlak İlkelerine Göre Talip, Rehber, Pir ve İliş Mürşid ilişkileri”, İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi , Cilt 5, Sayı:2, ss, 123-140. Denzin, N. K. & Lincoln, Y. S. insert ignore into journalissuearticles values(2008);. The Landscape Of Qualitative Research, New York: Sage. Doğan, Hüseyin insert ignore into journalissuearticles values(2013); “Muş-Varto Alevilerinde Dini İnanç ve Sosyal Hayat”, Geçmişten Günümüze Alevilik 1.Uluslararası Sempozyumu, Bingöl Üniversitesi Yayınları, ss, 94-121. Ecevitoğlu, P. insert ignore into journalissuearticles values(2011); “Aleviliği Tanımlamanın Dayanılmaz Siyasal Cazibesi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi , Cilt: 66, No: 3, ss, 137-156. Ekiz, D. insert ignore into journalissuearticles values(2009);. Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Anı Yayıncılık: Ankara. Elçi, Armağan insert ignore into journalissuearticles values(1999); “Semah Geleneğinin Uygulanması”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, sayı:12, ss, 171-183. Flick, U. insert ignore into journalissuearticles values(2014);. An Introduction To Qualitative Research. New York: Sage. Gezik, E. insert ignore into journalissuearticles values(2012); Dinsel, Etnik ve Politik Sorunlar Bağlamında Alevi Kürtler , İletişim Yayınları: İstanbul. Gölbaşı, Haydar-Mazlum, Ahmet insert ignore into journalissuearticles values(2010); “ Çatışma Odağında Alevi-Sünni İlişkileri ve “Öteki” Algısı”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 2, ss, 320-345. Gürsoy, Şahin-Kılıç, Recep insert ignore into journalissuearticles values(2009); “Türkiye Aleviliği” ,Nobel Akademik Yayıncılık. Kaptan, Remzi insert ignore into journalissuearticles values(2014); “Alevi İnançlı Kadın ve Aile”. Kerlinger, F. N. & Lee, H. B. insert ignore into journalissuearticles values(1999);. Foundations Of Behavioral Research. New York: Harcourt College Publishers. Kutluay, Hakan insert ignore into journalissuearticles values(2016); “Bektaşilik Nedir?”, web: https://www.makaleler.com/bektasilik-nedir , erişim: 21.08.2019. Massicard, E. insert ignore into journalissuearticles values(2007); Türkiye’den Avrupa’ya Alevi Hareketinin Siyasallaşması, çev: Ali Berkay, İletişim Yayınları. İstanbul. Okan, N. insert ignore into journalissuearticles values(2014); Alevilikte Kadın Erkek Eşitliği Söylemine Eleştirel Bir Yaklaşım”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi , Sayı: 28, ss: 27-40. Öz, B. insert ignore into journalissuearticles values(1994);   Kurtuluş Savaşı’nda Alevi  Bektaşiler , Ant Yayınları: İstanbul. Özcan, Hüseyin insert ignore into journalissuearticles values(2017); “Sosyo-Kültürel Boyutlarıyla Alevilik”, Tarihi, Kültürel, Folklorik ve Aktüel Boyutlarıyla Alevilik-Abant Platform, ss, 1-13. Özgür, Bekir insert ignore into journalissuearticles values(2014); “Anadolu’da Parlayan Işık Alevilik”, El yayınları. Patton, M. Q. insert ignore into journalissuearticles values(2005);. Qualitative Research. New York: John Wiley & Sons, Ltd Pehlivan, B insert ignore into journalissuearticles values(1993); Aleviler ve Diyanet, Pencere Yayınları: İstanbul. Strauss, A. & Corbin, J. insert ignore into journalissuearticles values(2014);. Basics Of Qualitative Research Techniques. New York: Sage Publications. Subaşı, Necdet insert ignore into journalissuearticles values(2010); “Alevi modernleşmesi”, İstanbul, Timaş Yayınları. Şener, Cemal insert ignore into journalissuearticles values(2002); “Alevilerin Etnik Kimliği-Aleviler Kürt Mü? Türk Mü?”, Etik Yayınları. Türkdoğan, Doğan insert ignore into journalissuearticles values(2004); “Alevi İslam İnancı İçerisinde Hz. Hızır”, Hacı Bektaş Veli /29, ss, 19-29. Üçer, C. insert ignore into journalissuearticles values(2005); “Geleneksel Alevîlikte İbadet Hayatı ve Alevîlerin Temel İslâmî İbadetlere Yaklaşımları”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V , Sayı: 2, ss, 161-189. Yağbasan, Mustafa-Öztürk, Ali insert ignore into journalissuearticles values(2016); “Kültürlerarası İletişim Bağlamında Alevi Sünni Dikotomisi: Tunceli ve Elazığ Örneği”, Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 2, ss, 175-196. Yaman, A. insert ignore into journalissuearticles values(2001); Dedelik Kurumu Ekseninde Değişim Sürecinde Alevilik , İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul. Yalçınkaya, Ayhan insert ignore into journalissuearticles values(2011); “Hafıza Savaşlarından Sahiplenilmiş Şehitliğe: Madımak Katliamı Örnek Olayı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt: 66, No. 3, ss, 333-394. Yıldırım, Rıza insert ignore into journalissuearticles values(2012); “Geleneksel Alevilikten Modern Aleviliğe: Tarihsel Bir Dönüşümün Ana Eksenleri” ,Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi /62, ss, 135-160. Zelyut, R. insert ignore into journalissuearticles values(1990); Öz Kaynaklarına Göre  Alevilik , Anadolu Kültürü Yayınları:  İstanbul. 
Keywords : Varto, Alevilik, Nitel Yöntem, muş, saha, din, gelenk