Formal and Semantic Hierarchy of Turkish Transitive Verbs

Authors : Nuh DOĞAN

Pages : 688-703

Doi:10.33709/ictimaiyat.1195290

View : 9 | Download : 7

Publication Date : 2022-11-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkçede geçişlilik hem söz dizimsel hem de anlamsal ölçütlere göre tanımlanır. Ancak anlamsal ve söz dizimsel ölçütler aracığıyla belirlenen geçişli fiil ve cümle tipleri çoğunlukla birbiriyle çelişir. Anlamsal koşulları sağlayan bir fiil ya da cümle kimi zaman söz dizimsel koşulları, söz dizimsel koşulları sağlayan bir fiil ya da cümle de bazen anlamsal koşulları sağlayamamaktadır. Bu çelişkinin iki sebebi vardır. Birincisi geçişliliğin katı söz dizimsel koşullara bağlanmasından ve prototip geçişliliğin kodlandığı [YALın-YÜKlüme] durum ya da istem çerçevesinin dışındaki fiil anlamı kodlama çerçevelerinin dikkate alınmamasından ileri gelir. İkinci ise geçişliliğin katı semantik bir kavram olarak kabul edilmesi ve prototip geçişlilikle kısıtlanmasıdır. Oysa geçişlilik aşamalı ve çok faktörlü bir kavramdır. Bu nedenle tek bir geçişlilikten, dolayısıyla tek bir fiil tipinden ve geçişliliğin kodlandığı tek bir durum çerçevesinden söz etmek mümkün değildir. Geçişliliğin farklı dereceleri vardır ve fiil sınıfları geçişlilik ölçeğinde yüksek ya da prototip geçişlilikten düşük geçişliliğe doğru sıralanır. Türkçede geçişliliğin dereceleri bir noktaya kadar formal olarak farklı durum çerçeveleriyle kodlanır. Bu çalışmada Türkçede geçişlilik derecesinin hangi aşamalardan oluştuğu ve geçişliliğin farklı derecelerinin nereye kadar farklı durum çerçeveleriyle kodlanabildiği araştırılmıştır. Anlamsal ve söz dizimsel parametrelerden hareketle Türkçe geçişli fiil hiyerarşisi ve sınıfları önerilmiştir. Çalışmanın sonunda Türkçe geçişlilik ölçeği ve fiil sınıflarının anlam haritası oluşturulmuştur.
Keywords : Geçişlilik hiyerarşisi, geçişli fiiller, durum çerçeveleri, Türkçe fiiller, istem