Kumkapı Hisarında Bir Teneke Mahallesi: 19. Yüzyıl İstanbul’unda Erken Modern Kent Yoksulluğu

Authors : Egemen YILGÜR

Pages : 538-576

View : 19 | Download : 8

Publication Date : 2017-05-31

Article Type : Review Paper

Abstract :1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı insert ignore into journalissuearticles values(93 Savaşı); Osmanlı İmparatorluğu’na kaybedilen topraklardan çok sayıda mültecinin gelmesine neden olur. Özellikle başkent İstanbul’da göçmenlerin geçici iskanı ciddi bir idari mesele haline gelmiştir. Hali hazırda konut ihtiyacı içerisinde olan yerli kent yoksulları ile birlikte göçmenlerin konut talebi gittikçe yükselmektedir.  Özellikle 1883-84 yılları arasında göçmenlerin en yoksul kategorisini oluşturan ailelerin geçici olarak barındıkları kamu binalarından tahliyesi meselenin aciliyetini kat be kat arttıracaktır. Söz konusu grup genellikle hamallık, ayakkabı boyacılığı, paçavracılık gibi çoğu durumda ancak temel ihtiyaçlarını karşılamalarını mümkün kılan mesleklerde çalışabilmektedir. Bu şartlar altında konut kiralamaları ya da satın almaları mümkün değildir. “Eski tahta parçaları, çerçöp ya da gaz tenekelerinden” imal edilen teneke evlerden oluşan teneke mahalleler bu krize yaratıcı bir yanıt olarak ortaya çıkar ve 19. yüzyılın son çeyreğinde İstanbul’un kent dokusu içerisinde belirgin bir biçimde yaygınlaşmaya başlarlar. Slum kavramsallaştırmasının yerel karşılığı olarak ele alınabilecek teneke mahalle adlandırması, resmi kayıtlara göre ilk olarak Kumkapı’daki surların kadırga tarafında kalan kesiti ile demiryolu arasındaki 52 teneke ev yerleşimini tarif etmek için kullanılmıştır. Bu çalışmada 1892 ve 1893 yıllarında idare tarafından bölgede yürütülen çalışmaların sonucunda hazırlanmış ve hane reislerinin kökenmeslek bilgileri ile hane nüfuslarının paylaşıldığı iki kayıt defterinin, destekleyici sözlü tarih görüşmeleri ile birlikte analizi yoluyla mahalleyi kuran nüfusun toplumsal kökenleri tartışma konusu yapılmaktadır. 
Keywords : Teneke Mahalle, Gecekondu, Slum, Kent Sosyolojisi, Kent Yoksulluğu, Kent Tarihi, Kent Çalışmaları, Peripatetik Gruplar, Romanlar, Poşalar