Aydınlanma Karşıtlığı: 18. Yüzyılda Mimarlık ve Pitoresk

Authors : Figen IŞIKER

Pages : 272-306

Doi:10.31198/idealkent.1263742

View : 116 | Download : 86

Publication Date : 2023-08-11

Article Type : Review Paper

Abstract :18. yüzyıl Aydınlanma dönemini inşa eden paradigmalar, birçok alanda eş zamanlı olarak gerçekleşir. Bu paradigmalar kavramların sınırlı içermelerle tartışıldığı, bilgi alanlarının disiplin rejimlerini üretmesine imkân vererek oldukça tanımlı bir çerçeve içinde ortaya konmalarına aracılık eder. Mimarlıkta epistemolojik söylemin inşası da benzer bir kavrayışla gerçekleşir. 18. yüzyılda arkeolojik alanların kazılmaya başlanması ve deniz aşırı seyahatlerin yapılması “başka” mimarlıkların farkına varılmasını sağlar. Ancak bu türden karşılaşmalar Antikite üzerine inşa edilen mimarlık bilgi alanının temellerini sarsar. Bu mimarlıkların belgelenmesi, durmadan çoğalan bilgi üretimini ve daha önce tartışılmamış pek çok konuyu kurumsal/kuramsal alanlarda da gündeme taşır. Verimli sayılabilecek hararetli tartışmalar yapılsa da bu karşılaşmalar kaçınılmaz olarak mimarlıkta paradokslar üreterek mevcut alışkanlıkları ve geleneksel söylemleri krize uğratır. Bu çalışma mimarlık içinde zaman-mekân paradoksu üretmiş ve bu nedenle anti-Aydınlanma olarak ifade edilebilecek durumlara neden olan örnekler etrafında şekillenir. Bu metinde yer alacak örnekler Alexander Pope, manzara bahçeleri ve folly özelinde bir tartışma yürütür. Sözkonusu örnekler Aydınlanma ideolojisi ile tutarlı bir alan olarak inşa edilmeye çalışılan mimarlığı, bütünüyle sterilize etmek için mimarlık tarihyazımında çok kısıtlı bir çerçevede konuşulmasına neden olur. Sözgelimi bu çalışmanın kuramsal altlığını oluşturan ve 18. yüzyıl mimarlık tarihyazımı içinde önemli bir yere sahip Pitoresk meselesi üzerine sayısız metin üretilmiş olsa da içindeki paradoksal durumlarla ilgili anlamlı tartışmalara pek rastlanmaz. Bu durum tesadüfi olmayacak biçimde mimarlığı belirli kurallar bütününün oluşturduğu bir alanda sınırlı bir bakışla görmeye neden olur. Oysa bu durumların da epistemolojisini anlamaya çalışmak, mimarlığı başka türlü konuşabilmenin yollarını aramak için oldukça önemlidir.
Keywords : 18 yüzyıl, Aydınlanma, Pitoresk, Mimarlık, Tarihyazımı