Orta Anadolu bölgesinde kuraklıkla mücadelede alternatif öneri: Yeraltı barajları

Authors : Ahmet APAYDIN, Sibel DEMİRCİ AKTAŞ, Selin KAYA

Pages : 13-25

View : 8 | Download : 3

Publication Date : 2009-03-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Orta Anadolu Bölgesinin Çankırı, Çorum, Kırıkkale ve Ankara illerinde genel topografik yapı; Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya ırmaklarının oluşturduğu en düşük kota sahip geniş ana vadiler ve ovalar ile bunlara ulaşan akarsuların ve onların yan kollarının oluşturduğu nispeten dar vadiler şeklindedir. İlçe, belde ve köy halindeki yerleşim birimleri çoğunlukla bu yan vadilerin ana vadiye açılan bölümlerinde veya orta kesimlerinde bulunmaktadır. Özellikle Ankara, Çankırı, Çorum ve Kırıkkale illerindeki birçok yan havzada genel olarak orta yukarı bölümlerde metamorfikler, kristalin kayalar ve volkanikler gibi yüzey ve yeraltısuyu kalitesini bozmayan jeolojik formasyonlar ile tatlı su içeren alüvyon akiferleri yeralmakta olup, yan havzaların aşağı bölümlerinde ve ana vadiler ile ovalarda ise evaporitik çökellerin yaygın olması nedeniyle sularda tuzlanma sorunu bulunmaktadır. Havza yukarılarına doğru gidildikçe su kalitesi iyileşmekte, ancak yağış havzası ile akiferin alanı daralarak ve kalınlığı azalarak küçülmekte; bunun sonucu olarak da yeraltısuyu potansiyeli azalmaktadır. Ayrıca, yeterli hacme ve beslenme koşullarına sahip olmayan havza yukarısındaki vadi alüvyonları hem aşırı kullanımdan, hem de kuraklıktan çok çabuk etkilenmektedir. Bu tür alanlarda uzun yıllar önce inşa edilen drenaj tesisleri son yıllarda yaşanan kuraklık nedeniyle yeraltısuyu seviyesinin düşmesi sonucunda tamamen askıda kalmış ve kullanılamaz duruma gelmiştir. Bazı tesislerden ise yılın ancak yağışlı aylarında su elde edilebilmekte, suya en çok ihtiyaç duyulan aylarda su seviyesinin düşmesi sonucunda faydalanılamamaktadır. Su ihtiyacını kuyulardan elde eden yerleşim birimleri ise benzer şekilde su seviyesinin düşmesi nedeniyle ya pompalarını daha derine kurarak çözüm aramakta veya kuyularını derinleştirmektedirler. Ancak bu bölgelerde akiferler sığ olduğundan insert ignore into journalissuearticles values(çoğunlukla 15-20 m); kuyuların derinleştirilmesi bir sonuç vermemektedir. Sonuç olarak, bu tür dar vadilerde baraj, gölet gibi yüzey depolamalarıyla birlikte tatlı yeraltısuyunun havza aşağılarına giderek tuzlanmasını önlemek veya akiferlerde daha fazla su depolayarak yerleşim birimlerine sağlıklı ve sürdürülebilir su sağlamak amacıyla yeraltı depolama projelerinin de uygulamaya konması gerekmektedir. Yeraltı barajları vadilerin daraldığı yerlerde ve genellikle taneli akiferlerde inşa edilmektedir, ancak özellikle Japonya’da kireçtaşlarında enjeksiyon perdesi şeklinde inşa edilen yeraltı barajları da bulunmaktadır. Yapılan işlem; akifer içinde geçirimsiz taban birimi üzerine oturtulan bir perde inşa edilerek yeraltısuyu akımının engellenmesi ve bu perde gerisinde suyun depolanması veya doğal halde hareket eden yeraltısuyunun akışını engelleyerek akiferin doygun kalınlığının arttırılmasıdır. Depolanan yeraltısuyu topografik, jeolojik, teknik ve ekonomik koşullara bağlı olarak cazibeyle veya çoğu kez kuyulardan pompajla kullanıma sunulmaktadır. Bu çalışmada, yeraltı barajlarının Orta Anadolu Bölgesindeki yan vadilerde yapılabilirliği hidrolojik, hidrojeolojik, teknik ve ekonomik koşullar çerçevesinde tartışılmış ve bölgenin özellikleri dikkate alındığında yeraltı baraj projelerinin uygulanabilir olduğu sonucuna varılmıştır.
Keywords : Alüvyon akifer, kuraklık, Orta Anadolu, yeraltı barajı