Modernist Milliyetçilik Perspektifinden İsmail Gaspıralı’nın Eğitim Reformu ve Cedid Hareketinin Özbekistan Bölgesindeki Yansımaları

Authors : Gül Pınar Erkem Gülboy

Pages : 1-36

Doi:10.53791/imgelem.1521677

View : 118 | Download : 115

Publication Date : 2024-10-26

Article Type : Review Paper

Abstract :Çarlık Rusya’sının hakimiyetine giren Türk topluluklarında geri kalmışlığın nedenlerini anlamak ve çözümler üretmek için ortaya çıkan ve Gaspıralı İsmail Bey’in ismiyle özdeşleşen Cedid hareketi, yeni usül eğitim veren okulların açılması ve Tercüman gazetesinin yayınlarıyla Türkistan coğrafyasında da etki göstermiştir. Bu hareketin eğitim ve basın-yayını araç olarak kullanması, milliyetçiliğin modernleşmenin getirdiği araçları kullanarak inşa edildiğini savunan modernist milliyetçilik kuramlarının ulus inşasında öngördüğü yöntemlerle benzerlik taşımaktadır. Bu perspektifle, Cedid hareketi modernist milliyetçilik çerçevesinde ele alınacak ve Gaspıralı İsmail Bey’in faaliyetleri ve Cedid hareketinin Türkistan’da, Özbekistan bölgesindeki etkileri incelenecektir. Araştırma bu bağlamda, literatürde Cedid hareketinin pan-Türkist mi pan-İslamist mi olduğu üzerine tartışmaya da katkı sunmayı amaçlamaktadır. İsmail Bey’in çabalarının Türkistan’daki yansımaları ele alınarak dönemin Rus politikaları ve yerel özellikleri göz önünde bulundurulacaktır. Ceditçilik hareketi İslam’ı kimliğin ayrılmaz bir unsuru olarak kabul etmekle birlikte Cedidçilerin çabasının Kadimci olarak adlandırılan muhafazakâr unsurların karşısında yer aldığı ve toplumsal modernleşme gerçekleştirmek istedikleri görülür. Sonuç olarak Türkleri bir araya getirme ve modernleşme amaçlarıyla yeni bir eğitim anlayışı ve basın-yayın faaliyetleri yoluyla ortak dil yaratma çabalarının, modernist anlamda milliyetçi bir ulus-inşası süreciyle benzerlik gösterdiği iddia edilecektir.
Keywords : Cedidçilik, İsmail Gaspıralı, Özbekistan, Milliyetçilik, Türkistan