Akl-ı Selimden Zevk-i Selime: “Edebiyat” Kelimesinin İlk Kullanımı ve Anlamı

Authors : Berat AÇIL

Pages : 151-166

View : 10 | Download : 10

Publication Date : 2015-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :“Edebiyat” kelimesinin Arapça “edeb” kelimesinden türetildiği görüşü, akademide yaygınlık kazanmıştır. Bu kelimenin ne zamandan beri kullanıldığına dair tartışmalar olmakla birlikte, kelimenin on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren kullanılmaya başladığı genel kabule mazhar olmuş bir iddiadır. Mevcut literatür, kelimenin Fransızca “litterature”ü karşılamak üzere 1880’lerde tedavüle girdiği konusunda hemfikirdir. Bu genel kabullere rağmen yapmış olduğumuz araştırmalar ve yeni bulgular neticesinde hem Arap dünyasında hem de Osmanlı dünyasında kelimenin çok daha evvelki yüzyıllarda kullanılmış olduğunu tespit ettik. Arapçada on birinci yüzyılda, Osmanlı topraklarındaysa on altıncı yüzyılda kelimenin iki farklı eserde yer aldığına şahit olmaktayız. Bu eserlerin ilki, 1038 yılında vefat etmiş olduğunu bildiğimiz meşhur Arap dil ve belagat âlimi Sealibî’nin Yetîmetü’d-dehr fî mehâsini ehli’l-asr adlı şair ve edipler tezkiresi mahiyetindeki eseriyken ikincisi, el-Kostantinî’nin 1529 tarihinde İbrahim Paşa’ya sunduğu, siyasetnâme türündeki Letâifü’l-efkâr ve Kâşifü’l-esrâr adlı eserdir. Dolayısıyla biri Arap dünyasından diğeri Osmanlı ülkesinden iki örnek bizi açık bir şekilde zorunlu kıldığı için kelimenin ilk kullanımına dair görüşlerimizin yeniden gözden geçirilmesinde fayda mülahaza ediyoruz.
Keywords : Edebiyat, edeb, belagat, el Kostantinî, Sealibî