Bâtıniyye’nin Değeri: Gazâlî’nin İsmâîlî Öğretiyi Kendine Uyarlaması

Authors :

Pages : 495-539

View : 23 | Download : 14

Publication Date : 2021-12-31

Article Type : Other Papers

Abstract :Bu makale, Gazâlî'nin kozmolojisine bir İsmâilî etki sorunsalını tartışır ve Gazâlî'nin İsmâilî kozmolojisinin bazı özelliklerini Farslı Nâsır-ı Hüsrev'in (ö.481/1088) İsmâilî düşüncesinden kendine uyarladığını iddia eder. Nâsır-ı Hüsrev ve onun İsmâilî Yeni Eflatuncu kozmolojisini tanıttıktan sonra makale, ilk olarak: Gazâlî’nin anti-İsmâilî cedel çalışması’ Fada'ih al-batiniyya’de -kozmoloji, vahiy ve te’vil ile ilgili- sunulan İsmâilî öğreti materyalinin bir kısmını inceler. Nâsır-ı Hüsrev'in Gazâlî'nin İsmâilî öğretileri hakkındaki bilgisinin kaynaklarından biri olduğunu ileri sürerek; bu içeriği Nâsır-ı Hüsrev'in eserlerine dayandırır. İkinci olarak: Makale, Gazâlî’nin Mişkât al-Envâr (‘The Niche of Lights’) ındaki kozmoloji, epistemoloji ve nübüvvet öğretisi ile Nâsır-ı Hüsrev'in İsmâilî öğretisi arasındaki bazı ortaklıkları ve ortak terminolojiyi vurgular. İki düşünürün, kozmosun tam olarak ‘iki âlemi’ içerdiği iddiasını nasıl anladıklarını açığa çıkararak; manevi ve fiziksel âlem arasındaki uyumu vurgular. Nübüvvet yetisini, daha yüce üstün zekâya sahip ruh ya da algılayan “göz” olarak ifade eder. Üçüncü olarak: Makale, Gazâlî'nin Mişkâtı’nın perdeler bölümünde yer alan İlahi âlem öğretisi ve kozmolojisi ile ilgili bilimsel tartışmayı tekrar gözden geçirmektedir. Makale, Gazâlî’nin aşkın Tanrı’yı -Ay ve Güneşe tapmanın Kur'an’daki sembolizmini kullanarak- Aristotelesçiler’in ilk Muharriki ve Filozofların Zorunlu Varlığının üzerine yerleştiren âlem görüşünü, Nâsır-ı Hüsrev’in İsmâilî Yeni Eflatuncu kozmolojisinden aldığını göstermektedir.
Keywords : Gazâli, Bâtıniyye, Nâsır ı Hüsrev, Felsefe, Mişkât