Hâkim el-Cüşemî’nin et-Tehzîb Fi’t-Tefsîr Adlı Eserinin Dilbilimsel Kaynakları

Authors : Halil Sarı

Pages : 55-103

View : 159 | Download : 71

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makale, Hâkim el-Cüşemî’nin (ö. 494/1101) et-Tehzîb fi’t-Tefsîr adlı eserinde kullanmış olduğu dilbilimsel kaynakları hakkında bir incelemeyi içermektedir. Hâkim el-Cüşemî, kelâmî-itikâdî meselelerde Mu‘tezile’nin bilgi nazariyesini benimsemiş bir müfessir ve kelâmcıdır. Cüşemî, dilciliği ile tebarüz etmiş kendinden önceki Mu‘tezile âlimleri gibi Kur’ân’ı dilsel bir metin olarak okumuş ve bu hususiyeti tefsir metodolojisinde büyük ölçüde kullanmıştır. Cüşemî, kelâmî meselelerde olduğu gibi dilbilimsel tahlillerde de Mu‘tezilî hassasiyeti ön planda tutmuş ve bu doğrultuda istidlâllerde bulunmuştur. Bu yönüyle Cüşemî, Mu‘tezile’de daha çok dilciliği ile temâyüz etmiş kelâmcı ve müfessirlerin izahlarını referans olarak kullanmıştır. Ayrıca Cüşemî, Basra, Bağdat, Kûfe dil ekolüne mensup filologların görüş ve yorumlarıyla, Arapların ifade-üslûp özelliklerini de birer materyal olarak zikretmiştir. Cüşemî, sadece önemsediği yerleri sarf ve nahvî açıdan ele almış, bu açıdan tüm âyetlerin i‘râb tahlilini yapmamıştır. et-Tehzîb fi’t-tefsîr ile alakalı daha önce birtakım akademik çalışmalar yapılmıştır. Söz konusu çalışmalarda et-Tehzîb fi’t-tefsîr’in dilbilimsel kaynaklarına kısmen temas edilse de detaylarından bahsedilmemiştir. Dolayısıyla, bu konuda ayrıntılı bir araştırma yapılmaması böyle bir çalışmanın ortaya konulmasına dair meşruiyet zemini oluşturmuştur. Bu çalışmada, et-Tehzîb fi’t-tefsîr’in baştan sona taranması suretiyle dilbilimsel kaynakları tespit edilmeye çalışılacaktır.
Keywords : Tefsir, Mu\'tezile, Hâkim el Cüşemî, et Tehzîb fi\'t Tefsîr, Nahiv, İ\'rab, Dibilimsel