18. Yüzyıl Fas Tarihinin Edebî Bir Tanığı: İbnu’t-Tayyib eş-Şerakî

Authors : Mevlüt Öztürk

Pages : 119-140

Doi:10.31591/istem.1509671

View : 46 | Download : 67

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :18. yüzyılda Fas’ın sosyal, kültürel ve siyasi yapısı üzerinde Mevlây İsmâîl b. Muhammed eş-Şerîf el-Hasenî el-Alevî (ö. 1139/1727) ve oğulları etkili olmuştur. Ülkeyi önce Mevlây İsmâîl b. Muhammed ve sonrasında ise oğulları yönetmiştir. Onun ölümünden sonra oğulları arasında büyük taht kavgaları olmuş, bunun neticesinde ülke yıllarca süren bir istikrarsızlığa sürüklenmiştir. Bu kavgalar; bölgeyi, otuz iki yıl süren bir kargaşanın hüküm sürdüğü ve merkezi otoritenin zayıfladığı bir döneme sokmuştur. Bu çekişmelerin ardından bölge, ancak Mevlây İsmail’in torunu Muhammed b. Abdullah’ın (ö. 1204/1790) tahta çıkması ile (1170/1757-1204/1790) tekrar huzur ve güvene kavuşabilmiştir. Mevlây İsmâîl b. Muhammed döneminde sosyal, kültürel ve siyasi yönden en rahat günlerini yaşayan Fas, bu dönemde ilmî ve kültürel bir gelişme göstermiştir. Birçok ilmi konuda temâyüz etmiş çok sayıda ilim adamı dinî konulardaki çalışmalarının yanında Arap dili ve edebiyatı ile ilgili de çok sayıda eser telif etmişlerdir. Bu dönemin meşhur üç ilim adamından birisi kabul edilen ve dönemin edebî tanığı İbnu’t-Tayyib eş-Şerakî; dil, edebiyat ve dinî ilimlerde temâyüz ederek dinî ilimler, dil ilimleri, edebî ilimler, biyografi ve muhtelif alanlarda 61 eser telif etmiştir. Bu eserlerden 11’i günümüze kadar ulaşmış, 50 eseri ise kayıp hükmündedir. Eserlerini şerh, hâşiye ve talîk türlerinde kaleme almış olan Şerakî’nin verdiği eserlerin çoğunluğunu dil ve edebî ilimler oluşturmaktadır. Onun ilmî hayatı üzerinde dönemin siyâsi, sosyal, ilmi ve kültürel hayatının etkisinin büyük olduğu bir gerçektir. En büyük etkiyi de huzur dönemi olarak ifade edilen Mevlây İsmail’in yönetimi ile kargaşanın hâkim olduğu oğulları arasındaki taht kavgalarının yaşandığı dönemin siyâsi koşulları bırakmıştır. Çalışmada İbnu’t-Tayyib eş-Şerakî’nin Fas dönemi ilmî ve edebî hayatı ele alınmıştır. Bu çerçevede sadece dönemin ilmî ve edebî hayatı üzerinde durularak onun dönemin edebî ve ilmî hayatındaki yeri ve önemi tespit edilmeye çalışılmıştır.
Keywords : Fas Tarihi, Mevlây b. İsmail, Arap Dili ve Edebiyatı, İbnu’t-Tayyib eş-Şerakî, Dîvân