Terennüm, Lafız ve Katma Söz Kullanımının Türk Müziğindeki İşlevselliği

Authors : Ayşe Emsal Aksın Çevik

Pages : 581-608

Doi:10.31591/istem.1541854

View : 122 | Download : 102

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk müziği sözlü eserleriyle oluşturulan kompozisyonun en önemli ögesi şiirdir. Şiir, şairin duygusunu çeşitli söz sanatlarıyla ve derin anlatımlarla destekleyerek edebi bir bütünlük içerisinde oluşturulur. Şiirin ezgiyle birlikteliğinden oluşan bir eser ise, hem işitsel hem de manevi değerlerin bütünleşik bir şekilde insan ruhuna seslenmesi durumu olarak ifade edilebilir. Bu araştırma, Türk müziğinin hem dini hem de din dışı eserlerinin birçok formunda güfteden bağımsız olarak ezgiyle birlikte kullanılan katma sözlerin, lafızların ve terennüm olarak adlandırılan anlamlı ve anlamsız hece, söz ve söz gruplarının kullanım amaçlarını incelemektedir. Çalışmada notaya alınmış transkripsiyonlara dayanarak ilgili eserlerde terennümlerin, lafız ve katma sözlerin geleneksel Türk müziğinde hangi şekillerde kullanıldığı araştırılmıştır. Tespitlerimize dayalı olarak Türk Halk Müziği ve Klasik Türk Müziği formlarında bestelenmiş ya da anonim olarak bilinen eserlerde görülen terennüm, katma söz ve lafızların kullanım amaçlarının bilinmeyen yönleri ilk defa ele alınmıştır. Doküman tarama modeli kullanılan araştırmada, Devlet Korosu nota arşivi ve Repertükül nota arşivinde yer alan eserlerin öncelikle güfte yapılarına bakılmıştır. İnternet sitelerinde bulunan icra kayıtları ile de mevcut güftelerin transkripsiyon üzerine nasıl yerleştirildiği ve bu yerleşimin yanı sıra yer alan terennüm, lafız ve katma sözlerin güfteyle ilişkisi sorgulanmıştır. Geleneksel icralara dayalı olarak söz konusu ögelerin nasıl kullanıldığı ile ilgili ihtimaller üzerinden yorumlanmaya çalışılmıştır. Araştırma bulgularına göre sadece Klasik Türk Müziği beste formlarında kullanılması zorunluluk arz eden terennümlerin hemen hemen her formda kullanıldığı görülmektedir. Bunun yanı sıra terennüm, katma söz ve lafızların; güfteyi anlam bakımından desteklediği, usûl-aruz vezni ilişkisi bakımından bestekârlara rehberlik ettiği sonuçlarına ulaşılmıştır. Ayrıca bestekârlar tarafından ya da kaynak kişilerce güfteden bağımsız bir şekilde kullanılan lafız ve katma sözlerin mana vurgusunu desteklediği sonuçlarına ulaşılmıştır.
Keywords : Terennüm, Lafız, Katma Söz, Klasik Türk Müziği, Türk Halk Müziği