Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde Tezhipli Bir İlhanlı Kur’ân-ı Kerîm Cüzü (TSK EH 249)

Authors : Naciye Detseli

Pages : 561-580

Doi:10.31591/istem.1567933

View : 68 | Download : 78

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Cengiz Han’ın torunu Hülâgû tarafından 654/ 1256 yılında kurulan İlhanlılar Döneminde tezhip sanatı açısından görkemli ve nitelikli eserler üretilmiştir. Oldukça büyük boyutlara sahip, 30 ayrı cüzden teşekkül eden Kur’ân-ı Kerîmler dönemin karakteristik özelliklerinden biridir. Kaynaklarda Anonim Bağdat Kur’ân-ı Kerîm’i olarak adlandırılan eser İlhanlılar Döneminde tezhiplenmiş bahsi geçen büyük boyutlu Mushaflara bir örnek teşkil eder. Günümüzde maalesef dağılmış parçalar halinde dünyadaki çeşitli müze ve kütüphanelerde bulunan eserin üç tane cüzü Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir. Pek çok kısmının nerede olduğu da bilinmemektedir. Araştırma kapsamında bu cüzlerden biri olan, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Emanet Hazinesi 249 envanter numaralı eser tezhip sanatı açısından incelenmiştir. Çalışmanın amacı 14. yüzyılda tezhip sanatının durumuna bir bakış atmak, İlhanlı Dönemi tezhipli eserlerinden birini detaylı tanıtmak ve İlhanlı Dönemi tezyinat araştırmalarına katkı sunmaktır. Eserde müzehhip Muhammed bin Aybek bin Abdullah ve hattat Ahmed bin Sühreverdî imzası bulunması dönemin sanatçılarını tanımak açısından da ayrı bir öneme sahiptir. Eserin tüm cüzlerinde ayrı zahriye, serlevha ve sure başı tasarımları yapılmış, aşer ve hamse gülleri birer zahriye tasarımı olabilecek nitelikte düzenlenmiştir. Eserin kıymetini bir kat daha artıran tüm bu tezhipli sayfalar İlhanlı Döneminde Mushaf tezyinatına verilen önemi gözler önüne sermektedir. Bu cüzün cildi değişmiş olsa da Mushafın bazı cüzlerinde mücellid imzasının da bulunması eserin kendi dönemi içinde önemli bir yere sahip olduğunu gösteren başka bir unsurdur. Yapım tarihi ve yeri belli olan TSK EH 249 numaralı cüz dönemin diğer tezhipli eserleri ile de üslup birliği içinde olup, İlhanlı Dönemi tezhip sanatı hakkında yorum yapmaya imkân tanımaktadır. Değerlendirme sonucunda eserin tezhiplerinde Selçuklu Dönemi ve Memlük Dönemi tezhipleri ile benzer özellikler olduğu, bunun yanında İlhanlı tezhiplerinde kendine has ayırt edici bazı unsurların da varlığı dikkat çekmiştir. İlhanlı Döneminde tezhipte renk yelpazesinin genişlediği ve işçilik kalitesinin yüksek olduğu görülmüştür.
Keywords : Geleneksel Sanatlar, Tezhip Sanatı, İlhanlı, Mushaf, Topkapı Sarayı Kütüphanesi