Takiyüddîn er-Râsıd’ın Rub’u Dairesi (Rub’u Müceyyeb) ile Çarpma ve Bölme İşlemlerinin Nasıl Yapılacağına İlişkin Urcuze li’l-Ceyb ve’d-Darb ve’l-Kısme Adlı Manzum Eseri

Authors : Adem AKIN

Pages : 217-229

View : 15 | Download : 8

Publication Date : 2023-01-06

Article Type : Other Papers

Abstract :Matematiksel bilimler kapsamında manzum yazılmış eserlerin ne yoğunlukta kullanıldığı kesin olarak bilinmemekle beraber, İslam medeniyetinin tedris geleneğinde manzum eserlerin mektepten medreseye tüm eğitim kademelerinde kullanıldığına dair, günümüze kadar ulaşan çok sayıda örnek bulunmaktadır. Genel olarak edebi bilimlerde kullanılan şiirsel anlatım yönteminin, İslam medeniyetinde matematiksel bilimler yanında tıp ve eczacılık dallarında da didaktik kaygılarla yoğun olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu çalışmamızda bu alandaki önemli örneklerden birini teşkil eden, 16.yüzyıl Osmanlı astronomi âlimlerinden Takiyüddîn er-Râsıd’ın gözlem ve hesaplama işlemlerinde yoğunlukla başvurulan rub’u tahtasının kullanımına dair kaleme almış olduğu Urcuze li’l-Ceyb ve’d-Darb ve’l-Kısme başlıklı manzumenin temel matematik işlemlerine ilişkin kısmı incelenmiştir. Güneş saatinin mermer yüzeyler üzerine çizimine ilişkin Reyhanetü’r-Rûh adlı eserinin içerisinde yer alan ve türünün ilk örneği olduğunu düşündüğümüz, 13 beyitten oluşan bu metnin 3 nüshası günümüze ulaşmıştır. Biz burada Süleymaniye Kütüphanesi’nin insert ignore into journalissuearticles values(İstanbul); Esad Efendi koleksiyonundaki nüshayı inceleyerek konuyu açıklamaya çalıştık.
Keywords : Didaktik manzume, Matematik tarihi, Rubu müceyyeb, Takiyüddîn er Rasıd, Urcûze, Al Urcuze, Didactic poem, History of mathematics, Sine quadrant, Taqi al Din al Rasid