Duyguların Ahlaki Temeller ile İlişkisi

Authors : Melike Yaşar, Serap Akgün

Pages : 429-466

Doi:10.26650/SP2022-1110045

View : 86 | Download : 135

Publication Date : 2023-12-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Ahlaki Temeller Kuramı bireylerin ahlaki bir olay hakkındaki yargılarını belirleyen altı ahlaki temel bulunduğunu ileri sürmektedir. Bunlar; adalet, bakım verme, özgürlük, gruba sadakat, otoritelere itaat ve kutsallık (saflık) temelleridir. Adalet temelinin ihlali durumunda öfke, kutsallık temelinin ihlalinde iğrenme hissedileceği belirtilmektedir. Bakım temelinin ihlali faile öfke mağdura ise merhamet duyma ile ilişkilendirilmektedir. Kuramın ahlaki temel ihlallerinin duygular ile ilişkisi konusundaki önermeleri yalnızca Batı kültüründe yapılmış birkaç görgül çalışma ile test edilmiştir. Bu çalışmada batılı olmayan bir kültürde ahlaki temellerin ihlalinde, bireylerin hangi duyguları daha çok yaşayacakları sorusuna yanıt aranmıştır. Ayrıca ahlaki yargı ve duygular arasındaki ilişkilere odaklanan diğer çalışmalardan farklı olarak katılımcıların, ahlaki bir ihlal karşısında hissettikleri duyguların yanı sıra mağdura ve faile yönelik duyguları da incelenmiştir. Araştırmada kullanılan ahlaki ihlal senaryolarının belirlenmesi için yapılan ön çalışmada 187 katılımcıdan 52 senaryoda betimlenen davranışların ahlaki olarak yanlış olup olmadığını değerlendirmeleri ve bu durumda yaşayacakları duyguların neler olacağını yazmaları istenmiştir. Ana çalışmada ise ön çalışmada belirlenen 12 ahlaki temel senaryosu kullanılarak katılımcıların, ahlaki yargıları, ahlaki ihlal durumundaki duyguları, mağdura ve ihlali gerçekleştiren kişi ya da gruba karşı duygusal tepkileri ve ahlaki temeli ihlal eden kişinin cezalandırılmasına ilişkin görüşleri değerlendirilmiştir. Bu amaçla toplam 72 katılımcıdan veri toplanmıştır. Bir ahlaki temelin ihlali karşısında yaşanan duygunun bir diğerinin ihlalinde deneyimlenenden daha yüksek olup olmadığını test edebilmek için verilere 2 (cinsiyet) X 6 (ahlaki temel) faktörlü son faktörde tekrar ölçümlü çok değişkenli varyans analizleri (MANOVA) uygulanmıştır. Analiz sonuçları, adalet ve bakım temelleri ihlallerinin diğer temellerin ihlaline kıyasla ahlaki açıdan daha yanlış olarak değerlendirildiğini göstermiştir. Bununla birlikte bulgular, duyguların ahlaki yargılara rehberlik ettiğine ve ihlal edilen ahlaki temele, mağdura ve faile karşı hissedilen duyguların farklılaştığına işaret etmektedir.
Keywords : Ahlaki temeller, duygular, ahlaki yargı