İbn Ebu’l-Hadîd’e Göre Ali b. Ebû Tâlib’in Siyasî Kararları

Authors : Ahmet SONAY

Pages : 95-119

Doi:10.18317/kaderdergi.917058

View : 18 | Download : 11

Publication Date : 2021-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Mutezile’nin Bağdat kolunu Basra kolundan ayıran en önemli hususlardan biri, Ali b. Ebû Tâlib’e insert ignore into journalissuearticles values(ö. 40/661); bakış açısıdır. Basra kolu ilk dört halifenin fazilet sırasını bunların göreve gelme sırası olarak kabul etmiş, Bağdat kolu ise ilk üç halifeyi meşru saymakla birlikte Ali b. Ebû Tâlib’i onlardan daha faziletli görmüştür. Bağdat Mutezilesi içerisinde bu hususu en yüksek tonda dile getirenler Ebû Cafer el-İskâfî insert ignore into journalissuearticles values(ö. 240/854);, Ebu’l-Kâsım el-Kabî insert ignore into journalissuearticles values(ö. 319/931); ve İbn Ebu’l-Hadîd insert ignore into journalissuearticles values(ö. 656/1258); olmuştur. Özellikle ekolün son temsilcilerinden olup “Mutezile’nin Allâmesi” unvanını taşıyan İbn Ebu’l-Hadîd, Nehcu’l-belâga’ya yazdığı şerhte Ali’nin üstünlüğünü kararlılıkla ve samimiyetle savunmuştur. O, bununla yetinmeyerek bazı çevreler tarafından Ali’nin siyasî kararlarına yöneltilen birtakım eleştirileri Bağdat Mutezilesi’nin bakış açısıyla ele almış ve tenkit etmiştir. Bu tenkitler üslup ve içerik bakımından ilgi çekici olmanın yanı sıra önemli tahlilleri barındırmaktadır. Bu makale İbn Ebu’l-Hadîd’in bahsi geçen tenkitlerini konu edinmiş, bu suretle içerdikleri tahlillere dikkat çekmeyi amaçlamıştır. Makalede tasvirci yöntemin yanı sıra yorumlayıcı yöntem de kullanılmıştır. İbn Ebu’l-Hadîd, İmâmiyye gibi Ali’nin ismetini vacip görmese de kabul etmiştir. Dolayısıyla Ali’ye yöneltilen eleştirileri, Ali’nin ismeti noktasından hareketle cevaplandırmıştır. İbn Ebu’l-Hadîd’e göre: insert ignore into journalissuearticles values(a); Ali b. Ebû Tâlib Hz. Peygamber’in vefatından sonra hilafeti talep etme hususunda taksiratta bulunmamıştır. O, başkalarının hilafeti talep edeceğine ihtimal vermediği için acele davranmaya gereksinim duymamış, ancak olaylar kimsenin beklemediği yönde gelişince İslam’ın maslahatı gereği kılıcını çekmeyerek var olan durumu kabullenmiştir. insert ignore into journalissuearticles values(b); Ali, Ömer b. el-Hattâb’ın insert ignore into journalissuearticles values(ö. 23/644); ölmeden önce belirlediği şuraya katılmakla doğru yapmıştır. Zira bu şura, hilafetin kendisine geçmesi, böylelikle de kitap ve sünnetle amel etmesi ve Resûlullâh’ın sünnetini yaşatması için bir fırsattı. insert ignore into journalissuearticles values(c); Ali’nin halife Osman insert ignore into journalissuearticles values(ö. 35/656); kuşatıldığında Medine’den ayrılmaması bir hata değildir. Çünkü o, isyancıların Osman’a ulaşmasını önlemesine rağmen Ümeyye ailesi tarafından Osman’ı öldürmekle suçlanacağını tahmin etmemiştir. insert ignore into journalissuearticles values(d); Ali, Osman’ın öldürülmesinden sonra insanların yoğun rağbetine istinaden hilafeti üstlenmiştir. Böylece hilafetin liyakatsiz kişilere geçmesini engellemiştir. insert ignore into journalissuearticles values(e); Cemel Savaşı’nın patlak vermesinde, şeriatın vurguladığı adalet esasını uygulamak isteyen Ali’ye muhalefet eden dünya sevdalısı grup suçludur. insert ignore into journalissuearticles values(f); Ali, hilafeti devraldığında Muaviye’yi insert ignore into journalissuearticles values(ö. 60/680); Şam valiliğinden azletmekle isabet etmiştir. Zira Muaviye Şam valisi olarak kalsaydı bile kesinlikle Ali’ye muhalefet etmekten geri durmayacaktı. Ali, tek çözümün kılıç olduğunu önceden görmüş, bu sebeple zaman kaybetmeden Muaviye’nin üzerine yürümüştür. insert ignore into journalissuearticles values(g); Ali, Şam ordusunu Fırat’ın suyundan mahrum bırakmamakla şeriata uymuş ve kendisine yakışan müsamahakâr bir tavır sergilemiştir. insert ignore into journalissuearticles values(h); Sıffın Savaşı’nın tahkim ile sonuçlanması ve kararın iki liyakatsiz hakeme bırakılmasında Ali değil, tüm uyarılarına rağmen onu buna mecbur bırakan kendi safındaki isyancı muhalifler suçludur. insert ignore into journalissuearticles values(i); Ali, Sıffın’daki ateşkes antlaşmasında isminin önünden halife unvanını silmeye razı olurken Hz. Peygamber’in Hudeybiye Antlaşması’nda isminin önünden nübüvveti silmesini örnek almıştır. insert ignore into journalissuearticles values(j); Ali’nin şair Necâşî gibi bazı taraftarlarının Muaviye’nin safına katılmaları kendi ayıplarıdır. Bunlardan bazıları, işledikleri suçlar nedeniyle cezalandırıldıkları için, bazıları da Muaviye’nin bahşişlerine nail olmak için Ali’yi terk etmiştir. insert ignore into journalissuearticles values(k); Muaviye’nin Mısır’ı ele geçirmesinde Ali’yi, Mısır valisi Kays b. Sa‘d’ı insert ignore into journalissuearticles values(ö. 60/680); ve halefi Muhammed b. Ebû Bekir’i insert ignore into journalissuearticles values(ö. 38/658); suçlamayı gerektirecek bir durum yoktur. insert ignore into journalissuearticles values(l); Son olarak Ali, kendisine suikast düzenlenmesine ihtimal vermediği için korumasız dolaşmıştır. İbn Ebu’l-Hadîd bu görüşlerini ortaya koyarken her ne kadar Ali’nin ismetini esas almışsa da genel anlamda tutarsız yorumlar yapmamış ve tarihî gerçeklere aykırı şeyler söylememiştir. Dolayısıyla onun söz konusu görüşlerinin ilmî değer taşıdığını teslim etmek gerekmektedir.
Keywords : Kelâm, Ali b Ebû Tâlib, İbn Ebul Hadîd, Nehcul belâga, Şerhu Nehcil Belâga