BABARAHÎM MEŞREB’İN PÎRİ HİDÂYETULLAH ÂFÂK HOCA

Authors : Orsolya SARAÇ

Pages : 109-129

View : 4 | Download : 8

Publication Date : 2021-12-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Doğu Türkistan topraklarında egemenlik süren Saîdiye Hanlığı’nın insert ignore into journalissuearticles values(1465-1759); son 77 yıllık evresinde idarî gücünü kaybetmesinin bir sonucu olarak Hocalar Devri denilen dönem başlamıştır. Böylece Saîdiye Hanlığı’nın topraklarında, Cungar Ordusu’nun Yarkend şehrini ele geçirmesi ile 1755’teki birinci Çin istilâsına kadar sürecek olan dönemde idare hocaların eline geçmiştir. Doğu Türkistan’da en etkin tarikat olan Nakşibendiyye-Kâsâniyye kolunu oluşturan Hoca Ahmed Kâsânî insert ignore into journalissuearticles values(Mahdûm-ı Âzam, 1461-1542);, doğrudan siyasî hâkimiyet düstûru ile sûfî şeyhlerini bir araya getirmeyi hedefleyerek hükümdarlar ve sûfîler arasında siyasî ilişkiler teorisi geliştirmiştir. Mahdûm-ı Âzam’ın 1542 yılında vefat etmesinin ardından iki oğlu olan Hoca Kelân Muhammed Emîn insert ignore into journalissuearticles values(ö. 1596); ve İshak Hoca insert ignore into journalissuearticles values(ö. 1572-73); arasında yaşanan ihtilâf neticesinde Nakşibendî-Kâsânî tarikatı ikiye bölünmüştür: Hoca Kelân’ın sâliklerine “Işkiyye” veya “Aktağlık”, İshak Hoca sâliklerine ise “İshakiye” veya “Karatağlık” adı verilmiştir. Aktağlık Hocaları’nın merkezi Kaşgar iken, Karatağlık Hocaları’nın merkezi Yarkend olup yetkilerini genişletmek sûretiyle kukla yerel hükümdarlarla birlikte bir dizi şehir devletini yönetmişlerdir. Aktağlık Hocaları’ndan daha sonraki yıllarda ‘Velî Hükümdar’ unvanını kazanan Âfâk Hoca, manevî rütbesiyle yetinmeyip Cungar Hükümdarı Galdan’ın yardımlarıyla Kaşgar’ı ve Yarkend’i zapt ederek bütün Altışehir tahtına han olarak tayin edilmiştir. Bu makalede Hocalar Devri’ne dair genel bilgiler verildikten sonra Âfâk Hoca’nın tezkiresindeki hayat hikayesinin yanı sıra onun antinomiyanist eğilimler sergileyen müridi ve aynı zamanda Çağatay edebiyatının önemli bir temsilcisi olarak bilinen Babarahîm Meşreb’in Menâkıbnâmesi’ndeki Âfâk Hoca tanıtılmaya çalışılmıştır.
Keywords : Âfâk Hoca, Babarahîm Meşreb, Çağatay edebiyatı