BAĞLI CÜMLE ÖZELİNDE RABGÛZÎ’NİN KISAS’Ü-L ENBİYÂSI’NDAKİ KİM BAĞLAMA EDATININ KULLANIMI ÜZERİNE

Authors : Hami Akman

Pages : 124-146

Doi:10.62809/matbuat.1543398

View : 50 | Download : 29

Publication Date : 2024-12-24

Article Type : Research Paper

Abstract :Harezm Türkçesi dönemi eserlerinden olan Kısasü’l-Enbîyâ 1310 yılında Rabgûzî tarafından kaleme alınmış ve Nasırüddin Tok Buga’ya sunulmuştur. Dönemin ilk mensur eserlerinden birisi olmasıyla Türk dili için önemli veriler sunan eser üzerinde yerli ve yabancı birçok araştırmacı çalışmıştır. Eserin Londra’da (2) Leningrd’da (6), İsveç’te (3), Bakü’de (1), Tahran’da (1) ve Kazan’da (4) nüshaları bulunmaktadır. Bu çalışmada söz konusu eserde yer alan kim bağlama edatıyla ve bu edatın başka sözcük ve sözcük gruplarıyla (nite, kaçan, ol çaklık vs.) kalıplaşarak oluşturduğu bağlı cümle yapısındaki cümle türleri ele alınmıştır. Kim bağlama edatıyla kurulan cümleleri bazı araştırmacılar birleşik cümle başlığı altında, bazı araştırmacılar ise bağlı cümle başlığıyla ele almıştır. Bu cümle çeşidi üzerine farklı görüşler olmakla birlikte çalışmada bağlı cümle görüşü kabul edilmiş ve çalışma ona göre şekillendirilmiştir. Bağlama edatları arasında, günümüz Türkiye Türkçesinde kullanımı bulunmayan ancak tarihî Türk lehçelerinin birçoğunda rastlanan kim de önemli bir yere sahiptir. Bundan dolayı çünkü, ama, ve, veyahut gibi edatlarla kurulan cümleler nasıl bağlı cümle olarak değerlendiriliyorsa kim’le kurulan cümleleri de bağlı cümle başlığı altında ele almak gerekmektedir. Kısasü’l-Enbîyâ’da bu bağlama edatlarıyla kurulan bağlı cümlelerin toplam sayısı 678’dir. Bu sayının 544’ünü sadece kim bağlama edatıyla kurulanlar oluştururmuştur. Geriye kalan 134 adet bağlı cümle ise kim bağlama edatının farklı yapılarla kalıplaşarak oluşturduğu bağlama edatlarıyla kurulanlardan oluşturmaktadır.
Keywords : Rabgûzî, Kısasü’l-Enbîyâ, Bağlı Cümle, Kim Bağlama Edatı