İbn Haldun ve Aristoteles`te İnsanın Tabiatı İtibariyle Medeniliği Meselesi

Authors : Mehmet Akif Kayapınar

Pages : 225-251

Doi:10.17131/milel.1467183

View : 70 | Download : 108

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :İkincil literatürde, özellikle de oryantalist çevrelerde, İbn Haldun’un genelde Yunan felsefi geleneğinin, daha özelde de Aristoteles’in düşüncesinin sadık bir takipçisi olduğu yönünde yaygın sayılabilecek bir kanaat bulunmaktadır. Ancak, İslam düşüncesinin müteahhirîn dönemi düşüncesinin genel karakterine uygun olarak yer yer felsefi birikimden istifade etmekte bir beis görmeyen İbn Haldun’un, felsefi paradigmaya ve felsefi modellere yaklaşımı dikkat çekici bir biçimde seçmeci ve eleştireldir. Bu eleştirellik ve seçmeciliğin tezahür ettiği yerlerden biri onun Aristoteles’in meşhur “insan tabiatı itibariyle medenidir” ifadesini kullanım biçimidir. Aristoteles için bu ifade, insanın mahiyetinin (tabiatı ve özü) zorunlu bir sonucu olarak vücut bulan metafizik ve ahlaki bir devlet anlayışını yansıtırken, İbn Haldun bu ifadeyi toplumsallık bağlamında ve insanların maddi varoluşlarını ve güvenliklerini sağlamak için işbölümüne dayalı bir biraradalığa ihtiyaç duymaları şeklinde yorumlar. Bunun ötesinde İbn Haldun ne toplumsallık anlamında kullandığı umrana ne de devlete/mülke Aristoteles ve onun Fârâbî, İbn Sînâ ve Tûsî gibi Müslüman takipçilerinin benimsediği şekilde metafizik ve ahlaki bir anlam ve işlev yüklemez. Dahası İbn Haldun söz konusu filozofları böyle yaptıkları için eleştirir ve umran ilminin siyaset felsefesinden farklı bir disiplin olduğu hususunun altını kalın çizgilerle çizer.
Keywords : İbn Haldun, Aristoteles, Devlet, İnsan tabiatı, Medenilik