ALBANİYA TARİHİ VE ESKİ TÜRK GELENEKLERİ

Authors : Mehebbet PAŞAYEVA

Pages : 151-163

View : 22 | Download : 7

Publication Date : 2021-09-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Araz`ın kuzeyindeki Azerbaycan topraklarında MÖ IV.-VIII. yüzyıllar boyu mevcut olmuş Eski ve Orta Çağ kaynaklarında Albaniya, Aran, Rani, ilmî literatürde ise Kafkasya Albaniyası olarak geçen kadim Azerbaycan devleti dönemi ile ilgili Azerbaycan’ın tarihî coğrafyası, nüfusu, etno-kültürel çevresi hakkında bilgi sağlayan kaynaklar arasında `Albaniya Tarihi` eseri özel bir yere sahiptir. Eser, Azerbaycan`ın Erken Orta Çağ döneminin tek yerel kaynağıdır ve bu açıdan Orta Çağ Azerbaycan etnik geleneklerini incelemek için değerli bir kaynaktır. Makalede Albaniya Tarihi’nin Erken Orta Çağ Azerbaycan etnografyası, etno-kültürü ve dil özelliklerinin izleri araştırılmıştır. Türk kökenli kavimlerin en kadim yerleşim yerlerinden olan Azerbaycan’da Türk nüfusu, zaman-zaman yerli kavimlerle birlikte, özellikle de miladın ilk asırlardan itibaren bu topraklara akın eden Hun, Bulgar, Savir, Onogur, Barsil, Kıpçak, Hazar boyları ile daha da zenginleşmiştir. `Albaniya Tarihi`, Albaniya`nın tarihî-coğrafi, sosyal, ekonomik, siyasî, dinî-ideolojik durumu hakkında bilgi sağlamakla birlikte; Hun, Barsil, Onogur, Hazar kavimlerinin Azerbaycan`a akınlarının yanı sıra onların inançları ve gelenekleriyle ilgili bilgiler de vermektedir. Kaynak, Erken Orta Çağ Azerbaycan`ında meydana gelen olayları ayrıntılı olarak açıklamanın yanı sıra, MS I. yüzyıldan itibaren buraya akın etmiş olan Hun, Barsil, Onogur, Hazar boyları ve onların dinî itikatları, gelenekleri hakkında kapsamlı bilgi vermektedir. Eserin muellifi VII. yüzyılda Kafkasya Albaniyası’nda yaşamış Musa Kalankatuklu’dur. Döneminde yaşanan bir çok olaya tanık olduğu için kitaptaki bilgilerin büyük kısmı müellifin kendi gözlemlerine dayanmaktadır. Bu bağlamda onun verdiği malumatlar Orta Çağ’ın başlarında Azerbaycan’ın etnik-kültürel muhiti, özellikle de bu dönemde Azerbaycan’a yayılan eski Türk boylarının geleneklerinin ve günümüze dek uzanan izlerinin tespitinde büyük önem taşımaktadır. Erken Orta Çağ’a dair mitolojik, etnografik, dinî, politik, tarihî bilgiler ihtiva eden eser; eski Türk boylarının Azerbaycan’daki yerleşim ve yayılma süreçleri, Türk kökenli toponimler, şahıs adları, Türklere ait savaş rütbe ve tabirleri hakkında önemli veriler sunmaktadır. Kaynakta miladî ilk asırlardan itibaren Azerbaycan’a akın etmiş Türk kavimlerinin bu topraklardaki yerleşim alanları, dinî itikatları, ayinleri bütün ayrıntısı ile tasvir edilmiştir. Bu açıdan eser, Eski Türk dili ve hayatıyla ilgili unsurların analizi ve aynı zamanda Azerbaycan halk inanç ve geleneklerinde korunan eski Türk izlerini ortaya çıkarmaya yardımcı olmaktadır. Bu eski Alban kaynağı Azerbaycan dâhil olmak üzere Kafkaslar’daki kadim Türk kavimlerinin tarihini araştırmak için birinci dereceli kaynak olarak değerlendirilmektedir. Çalışmada, Albaniya Tarihi’nde ismi geçen eski Türk kavim, yer ve şahıs adları, askerî rütbeler hakkındaki bilgiler ele alınmakla Orta Çağ`ın başlarında Azerbaycan`a yayılan Türk boyları, bu aşamada Azerbaycan`daki etno-kültürel ortam, Hun-Hazar-Azerbaycan etno-kültür ve dil bağlantıları, eski Hun geleneklerinin Azerbaycan mitolojisindeki yansımaları incelenmiştir. Ayrıca Albaniya Tarihi’nden elde edilen bilgilere dayanarak, mukayeseler yapılmakla eski Hun geleneklerinin Azerbaycan halk inançlarındakı izleri tespit edilmiştir.
Keywords : gelenek, inanç, Türk kavimleri, Albanlar, Kalankatuklu