Antik Çin Kaynaklarına Göre Xiong-nu Öncesi Dönem’de Bozkırlarda Kurt Kültü

Authors : Ramazan Volkan Çoban

Pages : 104-113

Doi:10.58242/millifolklor.1366258

View : 274 | Download : 266

Publication Date : 2025-03-19

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk mitolojisinin temel unsurlarından biri olan kurt kültü, genel olarak Göktürk efsaneleriyle ilişkilendiril-miş olup büyük oranda bu efsanelerden elde edilen çıkarımlara indirgenmiş durumdadır. Ancak Asya’nın bozkırlarında ve tundralarında varlığını günümüzde dahi devam ettiren bu kült, çok daha eski ve köklü bir tarihe sahip olmanın yanı sıra daha geniş ve çeşitli antropolojik unsurlara dayanmaktadır. Bu çerçevede Türk mitolojisine dair detaylar önemli barındıran Çin kaynaklarının incelenmesi de henüz tamamlanmış değildir. Örneğin MÖ 453 yılında tamamlandığı düşünülen Guo-yu, MÖ 91 yılında tamamlanan Shi-ji ve MS 111 yılında tamamlanan Han-shu gibi Çin tarih yazmalarında kurt kültünün yazılı kaynaklardaki en eski izlerine rastlanmaktadır. Bu kaynaklarda; Zhou Hanedanlığı İmparatoru Zhou Mu-wang’ın, Çin’in kuzeyin-deki bozkırlarda yaşayan Quan-rong’lar gibi topluluklara karşı kazandığı askerî zaferini temsil etmesi için “dört ak kurt ve dört ak geyik” ele geçirdiğinden bahsedilmiştir. Bu, kısa ve nispeten belirsiz parça; bir çıkarım yapmak için yetersiz olsa da bu metni destekleyecek nitelikte yeni gelişmeler yaşanmıştır: Zhou Mu-wang Dönemi’nde yaşamış Bo Tang-fu adındaki bir Zhou asilzadesinin onuruna yapılmış olan ve üze-rinde yazıt barındıran bir ding (üç ayaklı bronz tören kabı), arkeolojik araştırmalar neticesinde ortaya çıkarılmıştır. Kabın üzerindeki yazıt sayesinde, tarihî kaynaklarda geçen mevzubahis konunun biraz daha açık hale getirilmesi sağlanmıştır. Yazıt üzerinde yer alan metinden anlaşılabileceği üzere Zhou Hanedanlı-ğı İmparatoru Zhou Mu-wang’ın MÖ 964 yılında çıktığı Batı Seferi sırasında alt ettiği Çin’in kuzeyindeki bozkırlarda konar-göçer bir şekilde yaşayan toplulukları temsilen öküz, kaplan, panter, ak geyik ve ak kurt gibi gücü simgeleyen hayvanlar ele geçirilmiştir. Bu hayvanlar, Zhou’lara özgü mimetik özellikleri bulunan Hui Ayini sırasında atalardan iyi şans dileği için kurban edilmiştir. Törene dair başka ayrıntılar için farklı bir tören kabı üzerinde yer alan Mai-zun Yazıtı da incelenmiştir. Ak kurt kültü konusunda Türk kaynakları da Çin kaynaklarına paralel bir gelişim seyretmiştir: Talas IV Yazıtı, bu durumun en belirgin örneklerinden biri olarak gösterilebilir. Böylece Zhou Mu-wang’ın MÖ 964 yılı civarında Quan-rong’ları temsilen aldığı dört ak kurt; Göktürklerden hatta Xiong-nu’lardan (Asya Hunları) önceki dönemlerde de bozkırlarda ak kurdu sembol olarak benimsemiş ve muhtemelen bu noktada bir inanç parçası oluşturmuş bazı toplulukların var olduğunu göstermektedir. Kaldı ki Xiong-nu Öncesi Dönem’de parça parça karşımıza çıkan kurt kültü ve motifi, Xiong-nu Dönemi’nde yoğun bir şekilde kendini göstermeye başlamış ve Göktürk Dönemi’nde de görünürlüğü artan bir çizgi izlemiştir. Sonuç olarak ilgili Antik Çince ve Orta Çince metinler Türkçeye çevrilmiş, bunlar Türk mitolojisindeki örneklerle karşılaştırılmış; metinler ve örnekler arasında tarihî ve folklorik ilişki kurularak Türk mitolojisindeki kurt kültünün köklerinin sanılandan çok daha derin olduğu ortaya konmaya çalışılmıştır.
Keywords : Türk mitolojisi, Xiong-nu, Zhou Hanedanlığı, kurt kültü, Hui Ayini