Biyokapitalist Öznenin Öz-Sahipliği ve Öz-Egemenliği Sorunu
Authors : Onur Bilginer
Pages : 220-235
Doi:10.30586/pek.1594883
View : 23 | Download : 18
Publication Date : 2025-03-26
Article Type : Research Paper
Abstract :Geçtiğimiz yüzyılın ikinci yarısından itibaren bilimsel ve teknolojik gelişmelerle metalaştırma süreçlerini mikroskobik seviyelere indiren kapitalizm, “biyo” ön ekini hiç şüphesiz hak ediyor. Ne var ki, klasik liberal kuramın “birey”, “beden” ve “emek” üzerinden tanımladığı özel mülk edinimi, biyokapitalizmin odağındaki biyomateryallerin kimin olduğu sorusunu cevaplamaya yetmiyor. Örneğin, Amerikan mahkemelerinin res nullius (kimsenin malı) kabul ettiği ölü beden gerçekte kimin mülküdür? O bedene sahip olanın mı, yakınlarının mı, yoksa devletin mi? Ya da yaşayan bir insan kendi bedeninin parçalarına ne ölçüde sahiptir? Kişinin organı, kanı, oositi, spermi, kök hücresi, DNA’sı ve nihayetinde ölü bedeni onun mudur? Kan bağışçılarına ödeme yapılması ya da bir kişinin böbreğini organ piyasasında satması ahlaken ve siyaseten gerekçelendirilebilir mi? Buna ilişkin kararların alınmasında gerçek “egemen” kimdir? Birey mi, devlet mi? Kısaca, biyokapitalist öznenin öz-sahipliği (self-ownership) ve öz-egemenliği (self-sovereignty) sorunu nasıl yorumlanabilir? Bu makale, biyomateryallerin mülkiyet biçiminin belirlenmesinde kuramsal gerekçelendirmeler kadar sosyo-politik süreçlerin de etkili olduğunu vurgular. Zira ister doğadaki bir toprak parçası ister bedeninin parçaları olsun, mülkiyet ve egemenlik meselesi sermayenin metalaştırma ve ticarileştirme eğilimleri, devlet-yurttaş ilişkisi ve nihayetinde ideolojik çekişmeler olmaksızın tam olarak anlaşılamaz. Ayrıca, bu çalışma henüz bütünüyle keşfedilmemiş beden-içindeki evrenin bizlere tanıdık gelen hukuki ve/ya politik-ekonomik bir dile tercüme edilmesiyle dönüşen öznellik biçimlerine değinir ve insan bedeninin bilimsel araç ve metotların izin verdiği ölçüde bilinir kılınmasıyla şekillenen öz-sahiplik ve öz-egemenlik meselelerini Locke’tan Foucault’ya irdeler.Keywords : biyokapitalizm, öz-sahiplik, öz-egemenlik, öznellik