ḲIṢAṢÜ’L‐ENBİYĀ’DA HAYVAN ADLARI

Authors : Adem Serhat ÖZKAN

Pages : 127-142

View : 22 | Download : 15

Publication Date : 2020-06-14

Article Type : Research Paper

Abstract :Ḳıṣaṣü’l‐Enbiyā, adından da anlaşılacağı üzere peygamber kıssalarını konu alan Harezm Türkçesiyle yazılmış ilk eserdir. Eser Ribat-ı Oğuz’da, Çağatay hanlarından Tarmaşirin emiri Nāṣırü’d-dīn Tok Buga adına Nāṣırü’d-dīn b. Burhānü’d-dīn Rabġūzī tarafından, Farsçadan yapılmış bir tercümedir (1310). Eser, geleneksel İslam edebiyatında çok görülen bir peygamberler tarihidir. Bir önsözden sonra Adem’den başlayarak bütün peygamberlerin menkıbevi hayatları anlatılmaktadır. Sade bir nesir diliyle yazılan Ḳıṣaṣü’l‐Enbiyā’da yer yer manzum bölümlere de rastlanmaktadır. Zengin bir söz varlığına sahip olan eserde bir kelimenin Karahanlı Türkçesindeki eski şeklinin yanında ses gelişimi ve değişimine uğramış yeni şekilleri de yer almıştır. Metinde İslâmî terimler için kullanılan Arapça kelimelerin yanında bunların Türkçeleştirilmiş şekilleri de kullanılmıştır. Söz varlığı bakımından önemli bir yanı da, elimizdeki mevcut sözlüklerde bulunamayan, eklerle genişletilmiş, karşılığı anlamdan yola çıkılarak ve etimoloji yapılarak verilen kelimelerin çokluğudur. Eserde peygamberler bahsinde çeşitli hikâyelerle birlikte o zamanın şartları da irdelenmiş, insanların o dönemdeki şartları göz önünde bulundurularak çeşitli sosyal ihtiyaçların karşılanmasındaki araç ve gereçlerden bitki ve hayvan adlarına, coğrafi terimlerden meslek ve zanaat ile ilgili adlara, burç ve astroloji ile ilgili terimlere kadar eserde çeşitli kullanımlarla zengin bir mahiyete eriştirilmiştir. Bu makalede Ḳıṣaṣü’l‐Enbiyā adlı eserde hayvan adları söz varlığı irdelenmiş; tarihsel ve modern Türk dili alanında mukayese edilerek verilmiştir. Arapça, Farsça gibi dillerden alıntı hayvan adlarının varlığı da eserde dikkat çekici niteliktedir. Bazı hayvan adları ise sadece o döneme ait söz varlığına özgü sözcükler olarak değerlendirilmiştir.
Keywords : Ḳıṣaṣül‐Enbiyā, söz varlığı, hayvan adları