BEŞERÎ NEFİS KAVRAMI ÇERÇEVESİNDE İNSANIN MAHİYETİ VE VAROLUŞ GAYESİNE İLİŞKİN KLASİK YAKLAŞIMLAR

Authors : Eyyüp TUNCER

Pages : 50-70

View : 11 | Download : 7

Publication Date : 2020-05-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Klasik İslam düşüncesinde insanın mahiyet ve hilkat gayesi, “nefis” kavramı çerçevesinde incelenmiştir. Bu bağlamda “insan nedir” sorusunun bir başka formatı ise hiç kuşkusuz ki, “nefis nedir” şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Zira nefis mefhumu “insanın mahiyet ve hakikati” olarak tarif edilmiştir. Kadîm düşüncelerden alınan nefis kuramı Müslüman bilginlerce hüsn-ü telakki görmüş; eleştirilmiş ve belli bir ölçüde nassların ruhuna uygun olabilecek bir şekilde yorumlanmıştır. Felsefe, tasavvuf, kelam gibi bilimler nefis teorisine farklı şekillerde yaklaşmış olsalar da “nefsin kuvvetleri/el-kuvâ’n-nefsiyye” noktasında birbirine yakın ve birbirini tamamlayan görüşler ortaya koymuşlardır. Müslüman bilginlerin son şeklini verdikler bu nazariyeye göre insan “şehvâni/behîmî, ğadabî/sebuî, vehmî/şeytânî ve aklî/melekî” olmak üzere dört farklı güçten mürekkeptir. Mezkûr güçler içerisinde insanı insan kılan vasfın aklî/melekî kuvvet olduğu düşünülmüş ve insanın bu potansiyelini aktifleştirip geliştirmekle mükellef olduğu tasavvur edilmiştir. Dolayısıyla “insan ve veya nefis nedir” sorusunun asıl yanıtı “aklî-melekî kuvvettir” şeklindedir, denilebilir. Bu güç karşısında ise vehmî/şeytânî güç yerleştirilmiştir. Bu iki güç dışında kalan şehvâni/behîmî, ğadabî/sebuî güçler ise nötr olarak telakki edilmiştir. İlki, insanın varlığını insert ignore into journalissuearticles values(bekâsını); sürdürmesi; diğeri ise kendini müdafaa edip yok olmaktan insert ignore into journalissuearticles values(fenâdan); kurtarması için verilen güçler olarak vasıflandırılmıştır. Nefis kavramının sık ve yoğun etüt edilmesinin temel sebeplerine baktığımızda ise insanın saadete erişmesinin yolları insert ignore into journalissuearticles values(saâdet-i uzmâ);, erdemli olabilmesi için gerekli kıstasların belirlenmesi ve en iyi/üst erdemin tespit edilmesi insert ignore into journalissuearticles values(ümmehâtü’l-fezâil);, mahiyet ve mahiyete bağlı olarak hilkat gayesinin belirlenmesi gibi birçok gerekçenin serdedildiğini görmekteyiz.
Keywords : İnsanın Hakikati, İnsanın Mahiyeti, Nefsin Kuvvetleri, Nefs, İnsan