İsmail Hakkı Bey’in II. Abdülhamid’e Sunduğu Hac Raporu

Authors : Hasan TELLİ

Pages : 18-49

Doi:10.30622/tarr.1059717

View : 18 | Download : 9

Publication Date : 2022-03-23

Article Type : Research Paper

Abstract :Hicaz bölgesi Yavuz Sultan Selim döneminde Mısır’ın fethinden sonra Osmanlı topraklarına sulh yoluyla dâhil olmuştur. Osmanlı sultanları bu kutsal beldeye hizmet etmeyi dinî bir vazife bilmiş ve beldenin imarı için çeşitli hizmetler yapmıştır. II. Abdülhamid döneminde Hicaz bölgesi ve güzergâhındaki gelişmeler ile haccın ifası sırasında yaşanan olaylar hakkında padişaha bazı bilgilerin sunulduğu tespit edilmiştir. Bu konuda II. Abdülhamid’e en kapsamlı rapor hazırlayan kişilerden birisi de İsmail Hakkı Bey olmuştur. Bu çalışma 2. Abdülhamid döneminde İsmail Hakkı Bey tarafından hazırlanan hac raporu konusunu içermektedir. İstanbul savcı yardımcılığı görevinde bulunan İsmail Hakkı Bey 1893 yılında hacca gitmiş ve bu süreçte Mekke, Medine, Cidde, Yenbu‘, Mısır ve Midilli’ye uğramıştır. Buralardaki izlenimlerini döndüğünde kapsamlı bir rapor haline getirerek padişaha sunmuştur. Raporunda dinî, siyasî, idarî ve sıhhî gibi birçok alana yönelik önemli tespitlerde bulunmuş, bölgedeki sorunlara ve akılcı çözüm önerilerine yer vermiştir. Rapor padişah nezdinde değer görmüştür. Nezaret makamında rapor hakkında müzakereler ve mütalaalar yapılmış ve içeriğindeki çözüm önerilerine uygun olarak çeşitli kararlar alınmıştır. Çalışma iki bölümde ele alınmıştır. İlk bölümde Osmanlı arşiv belgelerine göre İsmail Hakkı Bey’in kimliği ve hayatı tespit edilmeye çalışılmıştır. İkinci bölümde ise onun hazırladığı hac raporu analiz edilmiştir. Bu kapsamda onun İngiliz işgali altındaki Mısır ve Ezher Camii hakkındaki izlenimlerine, Hicaz bölgesindeki hacılara, hacıların yaşadığı zorluklara, hac organizasyonuna, dünya Müslümanlarına, karantina uygulamalarına, bürokratların yaklaşımlarına, bölgedeki sorunlara ve çözüm önerilerine yönelik tespitleri üzerinde durulmuştur. Çalışma nitel, dönemsel ve deskriptif bir araştırmadır. Çalışmada Osmanlı arşiv belgelerini analiz etmeye ve değerlendirmeye dayalı doküman incelemesi yöntemi esas alınmıştır.
Keywords : İslam tarihi, Osmanlı, 2 Abdülhamid, Hac raporu, İsmail Hakkı Bey