LOZAN KONFERANSINDA MUSUL MESELESİNE YÖNELİK TÜRK TEZİNİN OLUŞUMUNDA ÖNEMLİ BİR BELGE: GAZETECİ-BÜROKRAT HAŞİM NAHİT ERBİL’İN TÜRK DELEGELERİNE MEKTUBU

Authors : Tuğrul BAKIR

Pages : 43-80

Doi:10.55773/tda.1232245

View : 137 | Download : 175

Publication Date : 2023-07-24

Article Type : Research Paper

Abstract :Lozan Konferansı’nda tartışmalı konuların başında Musul Meselesi gelmektedir. Musul Meselesi, iki tarafın geri adım atmaz tutumu nedeniyle görüşmelerin birinci döneminin yarıda kalmasında başat rol oynamıştır. 27 Kasım’da İngiliz tarafının Musul Meselesi’nin ikili görüşmelerde tartışılması önerisinden sonra görüşmeler deliller çerçevesinde nota teatisi, mektuplaşma üzerinden ve sözlü olarak devam etmiştir. Haşim Nahit Erbil, Lozan Konferansı’nın birinci döneminde görüşmelerin sürdüğü 6 Ocak 1923 tarihinde Türk delegelerine bir mektup göndermiştir. Erbil, mektubunda sosyoloji, iktisat, coğrafya ve tarih bilgisi etrafında Musul bölgesinin tarihsel olarak Anadolu’ya ait olduğu tezinden hareketle Türk delegelerin Lord Curzon’a karşı kullanabileceği deliller öne sürmüştür. 23 Ocak 1923 tarihli Lozan Konferansı Genel Kurul görüşmesinde iki tarafın karşılıklı notalardan yola çıkarak savlarını oluşturduğu bilinse de konferans süresince notaların içeriği kamuoyuna açıklanmamıştır. Erbil’in 6 Ocak tarihli mektubundaki delil ve savlar, Curzon’un 14 Aralık tarihli notasında öne sürdüğü delil ve savlara cevap niteliği taşıyacak kadar açık bir dille yazılmıştır. Erbil’in mektubundaki bazı savların ise 23 Ocak 1923 tarihinde İsmet İnönü’nün Genel Kurul’da okuduğu metinde de yer aldığı görülmektedir. Bu benzerliklerden yola çıkarak makale içerisinde Haşim Nahit Erbil’in mektubu, Lord Curzon’un mektubu ve İsmet İnönü’nün 23 Ocak’ta okuduğu metin karşılaştırmalı olarak incelenerek, konferansta Musul Meselesi tartışmalarında Erbil’in oynadığı rolün ne olduğu sorusu üzerinde durulacaktır.
Keywords : musul meselesi, Haşim Nahit, Lozan Konferansı, Mîsâk ı Millî, Irak