KAPGAN KAĞAN İLE İNEL KAĞANIN AD SANLARI YAHUT ÇİNCE MO-CHOU ~ MO-ÇO VE FU-KÜ ~ FU-CHÜ ~ FU-KİU SES ÇEVRİMLERİNİN ÇÖZÜMÜ

Authors : Yusuf Gedikli

Pages : 233-258

Doi:10.55773/tda.1271960

View : 67 | Download : 55

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Makalede birkaç sorunsal incelenmiştir. İlkin Kapgan Kağan’ın Çince sanı olan Mo-chou’nun Mo öğesinin Türkçesinin ne olduğu üzerinde durulmuştur. Bunun beg, bug, böke, bögü olabileceği düşünülmüş, doğrusunun Türkçe *Bög olduğu ortaya konulmuştur. Gerekçe olarak Türkçe tek heceli sözün Çinceye de tek heceyle çevrilmesi, Tibetlilerin bug kaydı vb. kanıtlar gösterilmiştir. İkinci olarak Tunyukuk yazıtında geçen Bög ~ Bögü Kağan’ın kim olduğu incelenmiş, bu sanı taşıyan kişinin Kapgan Kağan’ı gösterdiği belirtilmiştir. Konu ayrıntılı incelenmiş, ikna edici biçimde açıklanmıştır. Üçüncü olarak Kapgan ile Mo-chou = *Bög Çor’un aynı kişi olduğu ortaya konulmuştur. Dördüncü olarak Kapgan’ın oğlu İnel Kağan’ın Çince ses çevrimi olan Fu-kü ~ Fu-chü ~ Fu-kiu’nun Türkçe karşılığının *Bögü olduğu gösterilmiştir. Beşinci olarak Kapgan Kağan’ın oğlu ile kardeşinin aynı olan sanları (To-hsi Kağan ve To-hsi-fu) üzerinde çalışılmış, her ikisinin batı şadı olduğu için aynı sanları kullandıkları bildirilmiştir. Altıncı olarak Tunyukuk’taki Bög ~ Bögü ile Çin kaynaklarındaki Fu-kü ~ Fu-chü ~ Fu-kiu’nun Türkçesi olan Bögü’nün benzeşmesi üzerinde durulmuş, benzeşmenin karışıklığa neden olduğu belirtilmiştir. Böylece hepsi doğrudan doğruya Kapgan Kağan’la ilgili olan altı sorunsal açıklığa kavuşturulmuştur. Kapgan Kağan’ın 4 oğlu ve bir kızından özge (ayrı) bir makalede söz edilecektir. Ayrıca Dede Korkut’taki Kapak Han, 673’te Buhara melikesi olan Kabaç Hatun, Peçeneklerdeki Kabukşın Yula, Avarlardaki Boo-kolabra unvanlarıyla Hunlardaki Fu-chü-lei, Juan Juanlardaki Mu-ku-lü, Göktürk kağanı Mukan’ın unvanı olan Mu-yü, Uygur kağanı I-ti-chen’in unvanı olan Mo-yü, Kapgan’ın kardeşi To-hsi-fu ve Mu-chü (Bilge Kağan) üzerinde de durulmuştur.
Keywords : Kapgan, Mo chou, İnel Kağan, Bögü