İSMAİL HAKKI İZMİRLİ’NİN İSBÂT-I VÂCİB DELİLLERİNE KATKISI

Authors : Özkan TEKİN

Pages : 6-38

Doi:10.5281/zenodo.3903836

View : 24 | Download : 20

Publication Date : 2020-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Öz Allah’ın varlığını aklî ve naklî delillerle ispatlama çalışmaları, kelam tarihi boyunca çeşitlenerek devam etmiştir. İnkârcı akımların iletişim araçlarından da yararlanarak yaygınlaştığı XIX. yüzyılda Allah’ın varlığını ispatlamak daha da özel bir önem kazanmıştır. Müteahhirîn kelamının modern dönemin sorunları özelinde yetersiz kaldığı böyle bir ortamda İslâm akaidinin yeni metot ve argümanlarla ele alındığı bu dönem, Yeni İlm-i Kelam dönemi olarak adlandırılmıştır. Bu makale çalışmasında biz, Yeni İlm-i Kelamın önemli temsilcilerinden İsmail Hakkı İzmirli’nin Allah’ın varlığını ispat sadedinde ne gibi çalışmalar yaptığını, özgün yönlerinin neler olduğunu ortaya koymaya çalıştık. İzmirli’nin birçok diğer eseri yanında özellikle Yeni İlm-i Kelâm kitabında isbât-ı vâcib delillerini geniş olarak incelediğini, inkârcıların itirazlarına cevaplar verdiğini görmekteyiz. Bu araştırmada İzmirli’nin açıkladığı ve katkılar sunduğu deliller; klasik deliller, klasik temelleri olan modern deliller ve doğrudan modern deliller şeklinde üçlü tasnife tabi tutularak incelenmiştir. İzmirli, imkân, hudûs, gâye ve nizâm gibi klasik delillerin yanı sıra fıtrat, ihtira, hareket ve inhisar gibi klasik temelli modern delilleri ve sonsuz, künhî (özsel), ezelî hakikatler, psikolojik güçler, ahlak, kemal ve kabul-i âmme gibi modern delilleri de inceleyip geliştirmiştir. İzmirli, Yeni İlm-i Kelam geleneği içindeki diğer düşünürlerden farklı olarak, hem klasik hem modern delilleri ele almış, klasik delillerdeki ayrıntılara yer vermemiş, modern delilleri İslam dinine uygun bir terminolojiyle özlü olarak temellendirip açıklamıştır.
Keywords : Yeni İlm i Kelâm, İsbat ı Vacib, İstidlal, Klasik Deliller, Modern Deliller, Hudus, İmkân, Allahın Varlığı