AHMEDÎ’NİN BİR MEDHİYESİNDE OSMANLI SOSYAL HAYATINA DAİR İZLER: GAZİ TİPİ-KUL TİPİ

Authors : Ayşe DALYAN

Pages : 45-68

Doi:10.17133/tubar.270429

View : 15 | Download : 12

Publication Date : 2016-12-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Her edebî eser dönemini temsil etmektedir. Bu temsiliyet, ken-dini dönemin zihniyeti, dünya görüşleri, insan görünüşleri, yaşayış biçim-leri şeklinde gösterir. Çalışmada dönemini temsil ettiğine inanılan bu kasi-denin seçilmesinin nedeni, kasidedeki tahkiyevî anlatım, mahallî kullanım-lar ve şiirin sosyal hayatı yansıtmasıdır. Meddahın ağzından bir destanın anlatılmasını hatırlatan metnin dili ve toplumun değerlerini temsil eden ifa-deler açısından bahse konu olan kaside büyük önem taşımaktadır. Şair ka-side geleneğinde yer alan nesib, girizgâh, medhiye, tegazzül, fahriye ve dua bölümleri ile metnin olay örgüsünü meydana getirir. Örneğin metnin nesib bölümünde kalem ve kılıcın münazarasıyla karşılaşılır. Kasidenin nesib bö-lümünde kalemin ve kılıcın üstünlük çabaları sonuçsuz kalınca, kalem ve kılıç, metnin girizgâhında bir hakeme danışma kararı alırlar. Medhiye bö-lümünde de hakem olarak hükümdar metne girer ve nihayetsiz kalan bu tartışmayı sonlandırır. Bu noktadan sonra metne huzur, eğlence ve bereket hâkim olur. Böyle bir ortamda gazel söylemek yakışacağından şair metnine bir de tegazzül bölümü ekler. Dolayısıyla geleneğin kaside bölümlenme şekli, kurgunun birer parçası hâline dönüşür. Şair bu kurguyla döneminin ideal insanı olan hükümdarı ve onun karşısında yer alan kulun konumunu tasvir eder. Böylece metinden hareketle metnin söylendiği dönemdeki Osmanlı toplumunun pek çok değerine dair işaretler tespit edilmiş olur. Çalışmada bu işaretlerden yola çıkılarak dönemin ideal insan tasavvuruna ve onların yaşayış biçimlerine, dünya görüşlerine ulaşılması hedeflenmektedir.
Keywords : Gazi Tipi, Kul Tipi, Yaşayış biçimleri, Dünya görüşü, Zihniyet