KIRGIZ TÜRKÇESİNDE İYELİK EKLERİNİN ZAMİRLER ÜZERİNDE KULLANILIŞI

Authors : Cahit BAŞDAŞ, Zhamila ARZYBAEVA

Pages : 11-22

View : 16 | Download : 14

Publication Date : 2020-06-08

Article Type : Research Paper

Abstract :Dilin erken dönemlerinden itibaren kullanıldıkları düşünülen zamirler, varlıkları geçici olarak temsil eden ya da işaret yoluyla karşılayan bağımsız dil birimleridir. Anlam ve kullanılış bakımından isimlere benzemekle birlikte, kavram alanları isimlere göre daha geniş ve sayıları azdır. Kişi ve nesneleri karşılama süreleri sınırlıdır. Kelime türetmeye pek elverişli olmadıkları için zamirler, birkaç istisna dışında yapım eki almazlar. İsimler gibi hâl ekleri ile çekimlenebilen zamirler, Türkçe söz diziminde iyelik grubunun tamlayanı konumunda bulunurlar. İyelik ekleri ise, genel olarak tamlanan konumundaki isimlere eklendikleri için zamirlerin iyelik ekli şekilleri pek kullanılmamaktadır. Bununla birlikte üçüncü şahıs iyelik eki [ +insert ignore into journalissuearticles values(s);Iinsert ignore into journalissuearticles values(n); ], soru ve belirsizlik zamirleri insert ignore into journalissuearticles values( hangisi, bazısı, hepsi vb. ); ile bazı işaret zamirlerine insert ignore into journalissuearticles values( busu, şusu ); eklenebilmektedir. Sadece dönüşlülük zamirleri insert ignore into journalissuearticles values( kendi / öz ); düzenli olarak iyelik eklerini alabilmektedir. Genel Türkçede iyelik ekleri, şahıs ve işaret zamirlerine doğrudan eklenemediği için bu zamirlerde sahiplik / iyelik, zamir + ilgi hâli + ki biçiminde oluşturulan yapılarla insert ignore into journalissuearticles values( benimki, seninki, onunki ); ifade edilmektedir. Kırgız Türkçesinde iyelik eklerinin doğrudan üçüncü şahıs zamirine ve işaret zamirlerine eklendiği görülmektedir. Böylece zamirle temsil edilen kişi ya da varlıkların hangi şahsa ait olduğu ifade edilmektedir insert ignore into journalissuearticles values( anıñ: sana ait olan o, seninki; anısı: ona ait olan o, onunki; munuñ: sana ait olan bu, seninki);. Bilindiği gibi Genel Türkçede ikinci teklik şahıs iyelik eki, ünsüzle biten tabanlara +insert ignore into journalissuearticles values(I);ñ / +insert ignore into journalissuearticles values(U);ñ biçimiyle eklenir. İyelik eki bu biçimiyle ilgi hâli ekinin zamirlere eklenen şekliyle aynıdır. Geniz ünsüzünün insert ignore into journalissuearticles values( ñ ); kullanılmadığı Türk yazı dillerinde insert ignore into journalissuearticles values(Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Gagavuz Türkçesi gibi); her iki ek, aynı koşullarda +In / +Un biçimiyle kullanılmaktadır. Aynı şekilde üçüncü teklik şahıs iyelik eki ile yükleme hâli ekinin şahıs ve işaret zamirleri üzerindeki kullanılışları arasında biçim benzerliği insert ignore into journalissuearticles values(+ I / +U ); bulunmaktadır. Bu nedenle iyelik eklerinin şahıs ve işaret zamirleri üzerinde kullanılıp kullanılmadığı tam olarak anlaşılamamıştır. Ancak Kırgız yazı dilinde ikinci şahıslarda kullanılan geniz ünsüzü insert ignore into journalissuearticles values( ñ );, ilgi hâlinde kullanılmamaktadır. Yani ilgi hâli ekinin son sesi / ñ / değil, ön damak / n /’sidir. Bu bakımdan Kırgız Türkçesinde söz konusu ekleri ayırt etmek daha kolaydır. Kırgız Türkçesinde tespit edilen iyelik ekli zamir örnekleri, diğer Türk lehçe ve ağızlarında, özellikle tarihî metinlerde rastlanan benzer yapıların daha iyi anlaşılmasına ve açıklanmasına katkı sağlayacaktır.
Keywords : Kırgız Türkçesi, zamirler, iyelik