KONYA VELİLERİNİN TİP ÖZELLİKLERİ

Authors : Haktan KAPLAN

Pages : 101-114

View : 15 | Download : 11

Publication Date : 2022-12-13

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk milleti kadim dönemlerden günümüze kadar çeşitli medeniyet daireleri içine girmiş, girdiği her medeniyet dairesinin kültürüne birtakım unsurlar katarken muhatap olduğu medeniyetin kültürüne de kendi unsurlarından katkılar sunmuştur. Türk milletinin yaşam şekli içerisinde geliştirdiği unsurlardan birisi de hiç kuşkusuz, insan tipleridir. Türkler İslamiyet’ten önce atlı göçerli yaşamın getirdiği zorunluluktan dolayı alp tipini benimsemiş, sonrasında İslamiyet’le birlikte girilen yeni medeniyet dairesi, alp tipine bazı yenilikler getirmiştir. Bu bağlamda alp tipinin belli başlı özellikleri korunmakla birlikte gazi tipi Türklerin yeni insan tipi olmuş, sonrasında İslam’ın hoş görüsü ve adaletiyle veli tipi sonrasında da ahi tipi Türk kültür hayatına girmiştir. İslamiyet’in kabulünden sonraki süreçte tüm bu tipler yeni fethedilen coğrafyalara İslam’ı yaymayı ve Türk kültürünü götürmeyi kendilerine amaç edinmişlerdir. Bu tiplerden veli tipi, bu çalışmanın konusudur. Veliler üzerine yapılan çalışmalar, daha çok onlar etrafında oluşan anlatıların derlenmesi yahut anlatılarda yer alan motiflerin tespit edilmesine yöneliktir. Velilerin tip tasnifine yönelik yöresel anlamda müstakil bir tip tasnifi çalışmasının yapılmamış olması bizi bu çalışmayı yapmaya yöneltmiştir. Bu bağlamda Konya velilerini konu alan 135 efsane metni ve 99 menkıbe incelenmiş, inceleme sonucunda veliler üç ana başlık ve yedi alt başlık altında bir tip tasnifine tabi tutulmuştur. Bu tip tasnifinin oluşturulmasında Konya velileri yetiştikleri sosyal çevre, mensup oldukları tarikatlar, haklarında söylenen/yazılan menkıbeler, mensubu oldukları tarikatların edebiyatları ve tarihî kişiliklerini de göz önünde bulundurulmuştur.
Keywords : Veli Tipi, Konya Efsaneleri, Konya Menkıbeleri, Keramet, Motif