Doğu Saraylarında İdarî ve Mimarî Devamlılık: Urartu Kef Kalesi (Kef Kenti) Sarayı ve Topkapı Sarayı Örnekleri

Authors : Büşra Ayaz, Mert Ağaoğlu

Pages : 35-63

View : 70 | Download : 83

Publication Date : 2024-06-05

Article Type : Research Paper

Abstract :Medeniyetin en önemli göstergelerinden olan şehir hayatı, Doğu’da ortaya çıkmıştır. Uygarlık tarihinde Mezopotamya’da ilk şehir ve devletlerin oluşmasıyla beraber anıtsal mimarî örnekleri verilmeye başlanmıştır. İlk anıtsal mimarî örnekleri olan tapınaklardan sonra ikinci anıtsal yapılar saraylar olmuştur. Saraylar; hükümdarların aileleri ile birlikte ikamet ettiği yapılar olmanın haricinde devletin yönetim merkezi olarak da kullanılmıştır. Vergi ve savaş ganimetlerinin muhafaza edildiği depo-hazine bölümleri, zanaatkarların atölyeleri, resmî büro hizmeti gören birimler, ahırlar, mutfaklar ve taht kabul salonları Doğu saraylarının en önemli birimleri olmuştur. Sümerlerden itibaren mevcut saray planları göz önüne alınarak Osmanlılara değin Doğu toplumlarında sarayların belirli bir mimarî geleneği takip ettiği görülmektedir. Saraylar; surlar ile çevrili, bahçeler içerisinde, farklı konumlara yerleştirilen birbirlerine avlular ve koridorlar ile bağlanan, anıtsal kapıların bulunduğu, geçişlerin bazı kısımlarda sınırlı olduğu birimler şeklinde meydana gelen kompleksler biçiminde gelişmiştir. Söz konusu düzenleme Doğu’da yaklaşık 5 bin yıl boyunca benzer bir gelişim şeması izlemiştir. Adı geçen durum yalnızca mimarî düzenlemede görülmeyip saray teşkilatına da yansımıştır. Sarayların teşkilat olarak biçimlenmesi, saray görevlilerinin vazifeleri de benzerlik göstermiştir. Makalede; M.Ö. 9.-7. Yüzyıllar arasında Doğu Anadolu merkezli bir devlet kuran Urartulara ait Adilcevaz-Kef Kalesi (Kef Kenti) Sarayı ile Topkapı Sarayı, Doğu saray geleneğinde mimarî biçimlenme açısından benzerlikleriyle mukayese edilerek incelenmiştir. Her iki sarayın öncesinde Doğu’da inşa edilen saraylardan örnekler verilerek plan özelliklerine değinilmiştir. Batı’nın Doğu karşısındaki siyasî, iktisadî ve kültürel egemenliği neticesinde, 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğu saray geleneğinin simge yapılarından Topkapı Sarayı terk edilmiştir. Batı tarzında inşa edilen Dolmabahçe Sarayı ile Doğu saray mimarî düzenlemesi teşkilatı bırakılarak Batı tipinde bir mimarî ve örgütlenmeye gidilmiştir.
Keywords : Doğu, Saray, Mimari, Urartu Kef Kalesi, Topkapı Sarayı