Aç Bars Hikâyesine Özgü İkilemeler

Authors : Duygu Yavuz Öz

Pages : 189-208

View : 92 | Download : 103

Publication Date : 2024-06-05

Article Type : Research Paper

Abstract :Türklük Biliminin en fazla çalışılan konularından biri olan ikilemeler, Orhun Yazıtları’ndan beri Türk yazı dillerine ait metinlerde yer almaktadır. Bununla birlikte ikilemelerin en yoğun şekilde kullanıldığı dönem Eski Uygur Türkçesidir. Budist Türk edebiyatının çatik türünde yazılmış olan ve Altun Yaruk sudur içinde yer alan Aç Bars Hikâyesi, diğer Eski Uygur Türkçesi metinleri gibi ikilemeler yönünden çok zengindir. Eserde 132 ikileme bulunmakta olup bunlardan 21’i yalnız bu eserde geçer. Bu çalışmada Aç Bars’a özgü ikilemeler ile bu ikilemelerin ses, hece sayısı, tür, köken, yapı, anlam özellikleri ve kavram alanları üzerinde durulmuştur. Her iki ögesi de ünsüzle başlayan 15 ikileme vardır, 5’i aynı ünsüzle başlamaktadır. Her iki ögesi ünsüzle biten 17 ikileme vardır, 8’i aynı ünsüzle bitmektedir. İkilemeler daha çok aynı hece sayısına sahip sözcüklerden ve birinci ögesi ikinci ögesinden daha az heceli olan sözcüklerden kurulmuştur. Aynı hece sayısına sahip ögelerden oluşan 10, birinci ögesi daha az hece sayısına sahip 8, ikinci ögesi daha az hece sayısına sahip 3 ikileme mevcuttur. İsim + isim kuruluşunda 10, fiil + fiil kuruluşunda 11 ikileme vardır. 19 ikileme, Türkçe kökenli sözcüklerden meydana gelmiştir. Kök + kök yapısında 3, gövde + gövde yapısında 13, kök + gövde yapısında 5 ikileme vardır. Gövde hâlindeki ikilemelerin 8’i aynı eklerle türetilmiştir. 21 ikileme arasında zıt anlamlı ikilemeye rastlanmaz. Eş anlamlı ikileme sayısı 13, yakın anlamlı ikileme sayısı 8’dir. İkilemeler sağlamlık, olumsuz niteleme, unvan, birliktelik, taşıt, yiyecek isimleri ile üzülmek, endişelenmek, yarılmak, atmak, çevrelemek, kullanmak, yıkılmak, yağmak, kaybetmek fiillerinden oluşmaktadır. İkilemeler arasında iştikaklı olanlara da rastlanmıştır.
Keywords : ikileme, hendiadyoin, Aç Bars, Altun Yaruk, Eski Uygur Türkçesi