Kazakçada Başlangıç-Dönüşümlü İnhoatif-Hâl Bildiren Fiiller ve Onlar Üzerinde Evre Belirleme: Kazakça Konuşurlarının Tutumları Üzerine Deneysel Bir İnceleme

Authors : Eyüp BACANLI, Gulmira B MADİYEVA, Manshuk K MAMBETOVA

Pages : 19-44

View : 11 | Download : 5

Publication Date : 2015-01-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede, farklı bir fiil türü olarak varlığı ilk defa Johanson 1971; 1999; 2000 tarafından öne sürülen ve Türk dillerinde sayıları görece fazla olan başlangıç-dönüşümlü dilbilimi literatüründe daha yaygın bilinen adıyla inhoatif-hâl bildiren fiillerin Kazakçadaki örnekleri ve daha sonra Kazakça konuşurlarının iki eylemli /evreli bu fiillerin evre yapılanmasını ne tür dilbilgisel ve sözlüksel araçlarla belirgin hale getirdikleri ele alınmaktadır. Kazakçada başlangıç-dönüşümlü fiiller bol- `olmak hâle gelmek + hâlde bulunmak `, otur- `oturmak yere oturmak + yerde oturmak `, uyıqta- `uyumak uykuya dalmak + uykuda olmak ` örneklerinde görüldüğü gibi dinamik bir başlangıç eylemini / evreyi ve onu takip eden durağan bir hâl evresini içerirler. Makalede önce başlangıç-dönüşümlü fiillerin kılınışsal özellikleri ele alınmakta, ardından Kazakçada başlangıç-dönüşümlü olduğu tespit edilen 31 fiilin listesi sunulmaktadır. Rusça denklikleri de göz önünde bulundurularak Kazakçadaki bu başlangıç-dönüşümlü fiillerin başlangıç öncesi dinamik bir süreci hazırlık evresi olanlar ve olmayanlar şeklinde iki sınıfa ayrılması gerektiği önerilmektedir. Her iki sınıftaki Kazakça fiillerde kılınışsal evre belirlemeye Kazakça konuşurlarınca ne ölçüde başvurulduğunu anlamak için Kazakça konuşurlarının Rusça-Kazakça iki dilliliği dikkate alınarak toplam 47 Rusça cümleden oluşan bir anket hazırlanmış ve 15 enformanta bu cümleleri ana dilleri olan Kazakçaya çevirmeleri istenmiştir. Her iki sınıftaki fiiller için iki farklı cümle modeli belirlenmiştir. Bunlardan ` O az önce / Saat x`de Fiilx-di ve hâlâ da Fiilx-yor` modelinde olanlar bütün 31 adet fiiller için, ilk evrenin bitmemiş görünüşünü ifade eden ` Giderek, yavaş yavaş Fiilx-yor` modelinde olanlar ise kritik başlangıç noktası öncesi bir sürece sahip olan 12 fiil için uygulanmıştır. Anket sonuçları sekiz tablo ve üç grafikte sunulmuştur. Sonuçlara göre, Kazakça konuşurlarının başlangıç dönüşümlü fiillerin her iki eylemini /evresini belirlemek için i bir zarf fiil eki ve bir yardımcı fiilden oluşan artfiiller ve özel çekim şekilleri gibi dilbilgisel ve ii alternatif sözcük ve evre fiili gibi sözlüksel araçlardan yararlandıkları anlaşılmıştır
Keywords : Kazakça, kılınış, başlangıç dönüşümlü fiiller, evre belirleme, artfiiller