OĞUZ LEHÇELERİNDEKİ -(y)An EKLİ KİPE DAİR

Authors : Talip Doğan

Pages : 137-147

Doi:10.59257/turkbilig.1506778

View : 52 | Download : 58

Publication Date : 2024-06-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Güney Azerbaycan, Horasan ve Kaşkay Türkçesi ağızlarında -(y)An ekli sıfat-fiillerle kip kurulmuştur. Bu lehçe alanlarında -(y)An ekli sıfat-fiillerle kurulan kipin olumsuzu, “-(y)An deyil + zamir kökenli şahıs eki” biçimindedir. Burada “deyil” kelimesinin varlığı, Oğuz sahasına dâhil olmanın sonucudur. Bir diğer anlatımla “-(y)An deyil” yapısı, Çağatay sahası lehçelerindeki “-GAn emes + zamir kökenli şahıs eki” yapısının eş değeridir. Bahsi geçen lehçelerde -(y)An eki, -DXK eki işleviyle yalnızca sıfat-fiillerde söz konusudur. -(y)An eki, (-DXK eki işlevli) fiil isminde kullanılmamaktadır. Fiil isimleri, Güney Azerbaycan ağızlarında -mAG ekiyle, Kaşkay Türkçesi ağızlarında -mAG ve -DXK ekleriyle, Horasan Türkçesi ağızlarında ise -mAG ekiyle yapılmaktadır. Bu fiil ismi ekleri, “fiil ismi + yoḳ ‘yok’” dizilişinde görülen olumsuz yapıların da belirleyicisi olmuştur. Güney Azerbaycan Türkçesi ağızlarında “-mAG + iyelik eki + yoḫ”; Kaşkay Türkçesi ağızlarında “-mAG + iyelik eki + yoḫ” ve “-DXK + iyelik eki + yoḫ”; Horasan Türkçesi ağızlarında “-mAG + iyelik eki + yoḫ” dizilişleri gelişmiştir.
Keywords : Çağdaş Türk Lehçeleri, Oğuz Lehçeleri, Lehçeler Arası İlişkiler, y An eki